برای اینکه بفهمیم شیر هشداردهنده تر چیست، این موقعیت را به ذهنتان بیاورید: در برج بلندی، ناگهان یکی از اسپرینکلرها فعال می‌شود. آب تحت فشار به لوله‌ها می‌آید، اما این جریان تنها زمانی موثر است که شیر هشداردهنده تر جریان آب را کنترل و هشدار را فعال کند. این شیر که معمولا در ابتدای هر رایزر نصب می‌شود، از برگشت آب جلوگیری می‌کند و همزمان جریان آب را به زنگ مکانیکی و پرشر سوییچ می‌رساند. (مقاله مرتبط: اسپرینکلر چیست)
با این کار هشدار همزمان مکانیکی و الکترونیکی فعال می‌شود و سیستم اعلام حریق خودش را برای واکنش سریع آماده می‌کند. این تنها بخشی از داستان مهیج شیر یکطرفه هشداردهنده تر بود. در این مقاله از ساتل صنعت به بررسی کامل عملکرد و ضوابط سازمان آتش نشانی درباره این شیر می‌پردازیم؛ پس تا انتها همراه ما بمانید.
اجزای تشکیل‌دهنده شیر هشداردهنده تر
شیر هشداردهنده تر سیستمی هوشمند و چندلایه در طراحی سیستم اطفا حریق است. هر تکه از آن مثل عضوی از تیم نجات عمل می‌کنند و کوچک‌ترین ضعف در یکی از آن‌ها کل سیستم را از کار می‌اندازد. این تیم عبارتند از:
بدنه سیستم
بدنه شیر یکطرفه هشداردهنده تر فرقی با قلب بدن ما ندارد. همان‌طور که قلب انسان خون را به تمام بدن پمپاژ می‌کند، بدنه شیر هم جریان آب را کنترل و به مسیرهای مختلف هدایت می‌فرستد. در داخل بدنه یک دیافراگم وجود دارد که عملکرد آن مشابه دریچه یک سد کوچک است؛ با فشار کافی آب، دیافراگم باز می‌شود و اجازه عبور آب را می‌دهد؛ اما اگر فشار کم باشد یا دیافراگم به هر دلیلی بسته شود، مسیر آب مسدود می‌شود. حفره‌های کوچک روی بدنه نقش حسگرهای طبیعی را دارند که با ورود آب جریان سیستم هشداردهنده را فعال می‌کنند.
واتر گان
واتر گان زنگ مکانیکی است که با برخورد جریان پرفشار آب، همانند چرخ‌دنده‌ای در اسباب‌بازی‌ها به حرکت در می‌آید و زنگ هشدار را به‌صدا درمی‌آورد. آسیاب کوچکی را به یاد آورید که در مسیر رودخانه با برخورد آب می‌چرخد و صدای ضربه‌های آن به دور و بر می‌رود؛ واتر گان دقیقا همین‌طور عمل می‌کند. واتر گان مسئول هشدار محیطی است و افرادی که در موتورخانه یا فضای نزدیک حضور دارند، با شنیدن صدای زنگ به خطر احتمالی پی می‌برند.
پرشر سوییچ
پرشر سوییچ کلیدی الکتریکی است که با افزایش فشار آب بیش از حد معین، اتصال مدار را برقرار می‌کند و سیگنال هشدار به سیستم مرکزی ارسال می‌شود. پرشر سوییچ مثل کلید حساس به فشار عمل می‌کند؛ یعنی وقتی جریان آب در لوله‌ها بالا می‌رود مثلا اسپرینکلرها فعال می‌شوند، فشار آب پرشر سوییچ را تحریک می‌کند و این کلید، سیگنال الکتریکی به سیستم اعلام حریق می‌فرستد. سیستم اعلام حریق هم این سیگنال را دریافت می‌کند و مثلا در هر طبقه یا بخش از ساختمان آژیر یا چراغ هشدار روشن می‌شود.
ریتارد چمبر
ریتارد چمبر مانند بافر یا مخزن تعادل عمل می‌کند. این محفظه، مقدار مشخصی از آب را نگه می‌دارد تا از فعال شدن اشتباه سیستم هشدار جلوگیری شود. این عضو با داشتن شیر تخلیه کوچک، از پر شدن ناخواسته ناشی از نشت آب جلوگیری می‌کند و عملکرد دقیق و ایمن سیستم را بالا می‌برد.
نحوه عملکرد شیر هشداردهنده تر
شیر یکطرفه هشداردهنده تر در ۴ مرحله کارش را انجام می‌دهد:
۱ـ جریان آب و افت فشار
در حالت عادی، آب با فشار بالا در خطوط لوله آتش‌نشانی جریان دارد و به اسپرینکلرها، فایرباکس‌ها و شیرهای سیامی متصل است. وقتی اسپرینکلر باز یا فایرباکس فعال می‌شود، فشار آب افت می‌کند. این کاهش فشار باعث روشن شدن پمپ آتش‌نشانی می‌شود تا جریان آب مجددا به سطح مطلوب برسد و سیستم آماده واکنش سریع شود.
۲ـ باز شدن دیافراگم و جریان به سیستم هشدار
با شروع جریان آب، دیافراگم روی بدنه شیر هشداردهنده تر باز می‌شود. این مرحله مانند باز شدن دریچه سدی کوچک است که اجازه می‌دهد آب به مسیرهای خاص جریان پیدا کند. آب تحت فشار وارد خطوط مختلف اجزای سیستم اعلام حریق می‌شود و از مجراهای تعبیه شده به بدنه شیر نفوذ می‌کند تا به ریتارد چمبر برسد. این طراحی دوگانه خیالتان را راحت می‌کند که هشدار همزمان با جریان آب اصلی فعال شود و هیچ تاخیری در اعلام خطر نبینید.
۳ـ پر شدن ریتارد چمبر و تشخیص جریان واقعی
آب وارد ریتارد چمبر می‌شود و ماجرا استارت می‌خورد. اگر دبی آب کمتر از حد معین باشد، شیر تخلیه کوچک روی ریتارد چمبر آن را خارج می‌کند. این عملکرد همانند فیلتر کنترل دبی در سیستم‌های آبیاری پیشرفته است؛ فقط جریان واقعی و کافی باعث فعال شدن سیستم هشدار می‌شود. اما اگر جریان آب کافی باشد، ریتارد چمبر در مدت ۱۵ تا ۲۵ ثانیه پر می‌شود و آب تحت فشار وارد سیستم اعلام هشدار می‌گردد. این مکانیسم باعث جلوگیری از فعال شدن اشتباه سیستم در اثر نشت‌های جزئی یا افت فشار مقطعی می‌شود.
۴ـ فعال شدن هشدار مکانیکی و الکتریکی
با ورود آب پر فشار به واتر گان، زنگ مکانیکی به صدا درمی‌آید و عالم و آدم باخبر می‌شوند. این مرحله مانند زنگ خطر در یک مدرسه یا کارخانه است که با کوچک‌ترین حرکت اضطراری فعال می‌شود و به محیط می فهماند که خطری در کار است.
همزمان با وارد شدن فشار پرشر سوییچ، اتصال مدار الکتریکی برقرار می‌شود. این اتصال سیگنالی به سیستم مرکزی اعلام حریق می‌فرستد تا هشدار در هر نقطه دیگر ساختمان هم فعال شود.
مزایای نصب شیر هشداردهنده تر در ساختمان‌ها
مزایای نصب شیر یکطرفه هشداردهنده تر (wet alarm check valve) در ابتدای رایزر هر زون از سیستم اسپرینکلر عبارتند از:
۱ـ اطمینان از فعال شدن به موقع سیستم
با وجود شیر یکطرفه هشداردهنده، جریان آب افت فشار را تشخیص می‌دهد و به محض وقوع حادثه، سیستم هشدار مکانیکی و الکتریکی را فعال می‌کند. این مکانیسم مشابه سیستم ایربگ خودرو است؛ وقتی تصادف رخ می‌دهد، ایربگ فوری باز می‌شود و جان سرنشینان را نجات می‌دهد.
۲ـ جلوگیری از فعال شدن اشتباه سیستم
ریتارد چمبر و شیر تخلیه، اجازه نمی‌دهند که سیستم هشدار به‌دلیل نشت جزئی یا تغییرات فشار ناگهانی فعال شود. این موضوع همانند سنسورهای حرکتی در خانه هوشمند است؛ فقط حرکت واقعی و کافی باعث روشن شدن چراغ یا زنگ هشدار می‌شود و با هشدار کاذب شما را سر کار نمی‌گذارد.
۳ـ هماهنگی با سیستم اعلام حریق
اتصال پرشر سوییچ به مدار الکتریکی و ارسال سیگنال به سیستم مرکزی، باعث می‌شود هشدار در تمام ساختمان بپیچد. این ویژگی مانند یک شبکه مخابرات اضطراری است؛ وقتی ایستگاه پیامی را دریافت می‌کند، پیام به سرعت به تمام نقاط ارسال می‌شود تا همه در جریان قرار بگیرند.
۴ـ کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری
با طراحی دقیق بدنه و استفاده از شیر تخلیه برای کنترل دبی آب در ریتارد چمبر، احتمال آسیب به سیستم کاهش می‌یابد و نگهداری آسان‌تر است. با کاهش رسوب و گرفتگی، عمر قطعه‌ها طولانی‌تر می‌شود و نیاز به تعمیرهای پشت سرهم کاهش می‌یابد.
۵ـ بهبود عملکرد سیستم در ساختمان‌های گروه S۳
در ساختمان‌های گروه S۳، که شامل مجتمع‌های بزرگ، هتل‌ها و مراکز تجاری هستند، عملکرد سریع و دقیق سیستم اطفا حریق برای هر انسان عاقل و بالغی مهم است. شیر هشداردهنده تر باعث می‌شود در صورت وقوع حریق، فشار آب به سرعت به سطح مورد نیاز برسد و اسپرینکلرها بدون این‌دست و آن‌دست کردن فعال شوند.
نکات مهم در تعمیر و نگهداری شیر یکطرفه هشداردهنده تر
برای این که شیر یکطرفه هشداردهنده تر، عاقلانه و سریع واکنش نشان دهد باید از آن منظم نگهداری کنید. چرا که آب در طول زمان با ایجاد رسوب، مسیرهای جریان را می‌بندد. این رسوب‌ها باعث کاهش دبی آب یا حتی عملکرد خطای سیستم می‌شوند. توصیه می‌کنیم ۴ نکته زیر را برای افزایش طول عمر و حفظ عملکرد شیر یکطرفه هشداردهنده تر رعایت کنید:
- حداقل هر شش‌ماه یکبار، مسیرهای خروج آب از ریتارد چمبر و ورودی حفره‌ها روی بدنه باید بررسی شود.
- هرگونه رسوب یا گرفتگی باید پاک شود.
- پس از هر بار فعال شدن و اجرای سیستم اطفا حریق، باید عملکرد شیر هشداردهنده تر تست شود. آب، دیافراگم، ریتارد چمبر، واتر گان و پرشر سوییچ باید به‌درستی عمل کنند و هیچ نشتی یا اختلالی مشاهده نشود.
- برای افزایش طول عمر شیر، توصیه می‌شود از آب تصفیه‌شده یا افزودنی‌های ضد رسوب استفاده کنید. این کار مانند استفاده از ضدیخ در موتور خودرو است؛ از تجمع رسوب و آسیب به قطعات جلوگیری می‌کند.
جدول عیب‌یابی سریع شیر هشداردهنده تر
در جدول زیر ما به طور اجمالی به بررسی علل فعال نشدن آلام شیر هشداردهنده تر پرداخته‌ایم. چنانچه در عملکرد سیستم‌های ساختمان‌تان مشکلی دارید نگاهی به آن بیندازید تا بدانید مشکل شیر هشداردهنده تر سیستم اطفا حریق از کجا است و روش رفع آن چیست؟
| مشکل | علت احتمالی | راه‌حل |
| آلارم خطا | نشتی در اتصالات لوله یا نبود آب‌بندی بین دیسک شیر و نشیمنگاه به‌دلیل تغییر شکل، آلودگی یا ذرات خارجی | تمیز کردن آلودگی‌ها و اجسام خارجی یا تعویض آب‌بند |
| آلارم اشتباه | مسدود شدن سوراخ‌های باریک در بخش پایینی تاخیرانداز | باز کردن پوسته استوانه‌ای و شستشوی سوراخ‌های باریک |
| عدم واکنش پمپ آب هنگام تست | تنظیم نادرست مقدار فشار در پرشر سوئیچ | تنظیم مجدد مهره فشار در پرشر سوئیچ روی مقدار مشخص |
| اختلال در صدا یا عملکرد زنگ مکانیکی | مسدود شدن دهانه کنترل یا گیر کردن چکش زنگ | تمیز کردن نازل آب‌پاش، باز و شستشوی پروانه و چکش زنگ، مونتاژ مجدد و بررسی حرکت روان پروانه |
به نقل از سایت lifeco: «بیشتر خطاهای شیر هشداردهنده تر به‌دلیل نشتی، گرفتگی سوراخ‌های ریز یا تنظیم نبودن پرشر سوئیچ اتفاق می‌افتد؛ با یک بررسی ساده و تمیزکاری منظم می‌توان جلوی خرابی‌های بزرگ را گرفت.»
ضوابط و استانداردهای مرتبط با نصب شیر هشداردهنده تر
نصب و بهره‌برداری صحیح از شیر یکطرفه هشداردهنده تر تنها با رعایت اصول فنی کافی نیست، بلکه باید مطابق با مصوبات سازمان آتش نشانی و استانداردهای معتبر داخلی و بین‌المللی انجام شود. برخی از مهم‌ترین این ضوابط عبارتند از:
- ضوابط ملاک عمل مجموعه پمپ‌های آتش‌نشانی: از آن‌جا که عملکرد شیر یکطرفه هشداردهنده تر مستقیما با فشار آب سیستم در ارتباط است، تنظیمات و تست‌های آن باید با الزامات مربوط به پمپ‌های آتش‌نشانی هماهنگ شود.
- ضوابط ملاک عمل سیستم‌های کشف و اعلام حریق: پرشر سوئیچ متصل به شیر یکطرفه هشداردهنده تر نقش کلیدی در ارسال سیگنال به سیستم اعلام حریق دارد. بنابراین نصب و کالیبراسیون آن باید مطابق با دستورالعمل‌های این ضوابط باشد.
- ضوابط ملاک عمل سامانه‌های اطفای حریق: شیر یکطرفه هشداردهنده تر جزئی از سامانه اطفای خودکار است و بایستی مطابق با استانداردهای تعریف‌شده برای سیستم‌های اطفا نصب و نگهداری شود.
- فرم نمونه محاسبات هیدرولیکی سیستم‌های اطفای حریق: انتخاب سایز شیر، حجم چمبر تاخیری و تنظیم فشار کاری باید براساس محاسبات دقیق هیدرولیکی صورت گیرد تا سیستم در شرایط واقعی پاسخ‌گو باشد.
تمامی استانداردها و ضوابط سازمان آتش نشانی تهران را می‌توانید از این صفحه بخوانید.
کلام آخر
در این مقاله، شیر یکطرفه هشداردهنده تر را از اجزا، نحوه عملکرد، مزایا و نگهداری تا ضوابط نصب بررسی کردیم. حالا شما می‌دانید این شیر چگونه از برگشت آب جلوگیری می‌کند، هشدار مکانیکی و الکتریکی را فعال می‌سازد و با ریتارد چمبر جلوی آلارم اشتباه را می‌گیرد.
از این‌جا به بعد نوبت شماست که با این اطلاعات، سیستم اطفای حریق خود را به‌درستی نصب و نگهداری کنید و برای اخذ تاییدیه آتش نشانی آماده شوید. ساتل صنعت علاوه‌بر تامین تجهیزات استاندارد، مشاوره تخصصی هم ارائه می‌دهد تا با سرعتی بیشتر مسیر دریافت تاییدیه طی شود.
سوالات متداول
۱- معایب شیر هشداردهنده تر چیست؟
حساسیت به رسوب و گرفتگی، نیاز به نگهداری منظم و احتمال خرابی پرشر سوییچ در صورت سرویس‌‌نشدن دوره‌ای معایب شیر هشداردهنده هستند.
۲- کاربرد شیر هشداردهنده تر چیست؟
شیر هشداردهنده تر برای کنترل جریان آب در سیستم‌های اسپرینکلر و فعال‌سازی همزمان هشدار مکانیکی و الکتریکی هنگام حریق استفاده می‌شود.
۳- شیر هشداردهنده تر در چه مکان‌هایی باید نصب شود؟
شیر هشداردهنده تر برای کنترل جریان آب و فعال‌سازی همزمان هشدار مکانیکی و الکتریکی در سیستم‌های اسپرینکلر استفاده می‌شود.
