مقاله
ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان| استاندارهای آتش نشانی ۱۴۰۴
طراحی ساختمان بدون در نظر گرفتن سناریوهای بحرانی مثل آتش‌سوزی، همانند ساختن خانه‌ای بدون در است. وقتی حریق در ساختمانی چندطبقه اتفاق می‌افتد، ثانیه‌ها تعیین‌کننده هستند؛ مسیری اشتباه یا تجهیزی ناقص به قیمت جان انسان تمام می‌شود. آسانسور آتش نشان یکی از کلیدی‌ترین اجزای پازل ایمنی ساختمان است؛ سیستمی که باید در اوج بحران، مطمئن، سریع و مقاوم عمل کند.
برخلاف آسانسورهای معمولی، این آسانسورها باید در سخت‌ترین شرایط مثل قطعی برق، حرارت بالا و دود غلیظ، همچنان قابل اتکا و ایمن باقی بمانند. استاندارد EN 81-72 و ضوابط آتش نشانی ایران در سال ۱۴۰۴، چارچوب روشنی برای طراحی این آسانسورها ارائه داده‌اند که بی‌توجهی به آن‌ها عواقب جبران‌ناپذیری دارد. در این مقاله از ساتل صنعت، به تحلیل ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان می‌پردازیم. اگر دنبال اجرای صحیح، اخذ تاییدیه آتش نشانی و طراحی ایمن هستید تا انتها این مطلب همراه ما بمانید.
آسانسور آتش‌نشان چیست؟
قبل از این‌که بخواهیم وارد دنیای ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان شویم بد نیست کمی درباره این‌که آسانسور آتش‌نشان چیست و چه تفاوتی با آسانسورهای معمولی دارد گپ بزنیم. زمان آتش‌سوزی اهالی ساختمان از پله‌های اضطراری خودشان را به بیرون از محوطه می‌رسانند اما پیرمردها، پیرزن‌ها، کودکان و افراد توان‌خواه با معلولیت خاص که توان واکنش سریعی ندارند، با چالش جدی روبه‌رو می‌شوند. در چنین شرایطی آسانسور آتش‌نشان به‌عنوان مسیر اضطراری ویژه، نقش طلایی در تسریع روند امدادرسانی ایفا می‌کند. این آسانسور به آتش‌نشان‌ها امکان می‌دهد که در کمترین زمان به طبقات حادثه‌دیده برسند و افراد ناتوان را بدون اتلاف وقت از محل خطر خارج کنند.
به نقل از سازمان آتش نشانی ایران: «آسانسور آتش نشان، نسخه‌ای ویژه و مقاوم از آسانسورهای معمولی است که در زمان وقوع آتش‌سوزی، در اختیار نیروهای آتش‌نشانی قرار می‌گیرد تا عملیات اطفا، امدادرسانی و جابه‌جایی تجهیزات را سریع‌تر انجام دهند.»
برخلاف آسانسورهای معمولی که هنگام آتش‌سوزی به دلایل ایمنی از کار می‌افتند، این آسانسورها با تمهیدات خاصی مثل برق اضطراری، مقاومت در برابر دود و حرارت، و قابلیت کنترل توسط فرمانده عملیات، برای استفاده در شرایط بحرانی طراحی شده‌اند. طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، استفاده از این آسانسورها فقط با اجازه و تحت نظارت مستقیم آتش‌نشان‌ها در زمان بحران مجاز است و در بقیه موقعیت‌ها، آن‌ها هم مثل دیگر آسانسورها خاموش می‌شوند. در حالت عادی هم مانند آسانسور معمولی برای حمل‌ونقل روزمره به کار می‌روند.
چطور آسانسورهای خدمات آتش‌نشانی هویتشان را فریاد می‌زنند؟
به نقل از وب‌سایت معتبر pbfpe: «طبق بخش ۳۰۰۷٫۶٫۵ کد IBC، روی هر دو طرف چارچوب در چاه آسانسور، نمادی خاص و قدرتمند نصب می‌شود؛ یک کلاه آتش‌نشانی که مثل نشان شجاعت و ماموریت ویژه می‌درخشد. این علامت، آسانسور را به قهرمانی تبدیل می‌کند که در لحظات اضطراری، سرباز خط مقدم آتش‌نشانان است؛ هویتش را با افتخار به همه اعلام می‌کند و می‌گوید: اینجا من آماده برای عملیات نجات هستم.»
ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان بر اساس دستورالعمل آتش‌نشانی ۱۴۰۴
حالا که رخ آسانسور آتش نشان را می‌شناسید، راحت‌تر می‌توانید اهمیت ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان را درک کنید.
الزامات ابعاد کابین و طراحی لابی ایمن برای عملیات امداد
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، ساختمان‌هایی که ملزم به اجرای این سیستم هستند، باید حداقل یک دستگاه آسانسور ویژه با قابلیت حمل برانکارد و صندلی چرخ‌دار داشته باشند. کابین باید دارای طول مفید حداقل ۲.۱ متر و عرض مفید حداقل ۱۱۰ سانتی‌متر باشد تا ورود و خروج افراد دارای نیاز ویژه و تجهیزات امدادی بدون مانع انجام گیرد.
همچنین درهای کابین باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که با بازشوی کامل و آزاد حرکت برانکارد و ویلچر بدون گیر و تاخیر انجام شود. طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش‌نشان لابی اختصاصی این آسانسور باید:
- حداقل مقاومت حریق ۱۲۰ دقیقه‌ای داشته باشد.
- مجزا از سایر فضاها طراحی شود.
- دسترسی مستقیم به پله فرار ایمن داشته باشد.
- مجهز به در دودبند و سیستم فشار مثبت برای جلوگیری از نفوذ دود باشد.
عملکرد دوگانه در شرایط عادی و اضطراری
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان باید در حالت عادی به‌عنوان آسانسور معمولی قابل بهره‌برداری باشد اما در هنگام آتش‌سوزی، با تشخیص خودکار حریق و فعال‌سازی هشدار، وارد حالت ویژه‌ای شود که تنها تیم آتش‌نشانی کنترل آن را دست بگیرند. این تغییر وضعیت باید سریع، اتوماتیک و با قطع دسترسی عمومی به آسانسور انجام شود.
الزامات ساختاری، مقاومت در برابر حریق و تداوم عملکرد در بحران
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، تمامی اجزای سازه‌ای آسانسور شامل چاه، شفت و اتاق تجهیزات باید با مصالح مقاوم به آتش طراحی شوند و حداقل تا ۲ ساعت در برابر شعله، حرارت بالا و ریزش سازه مقاومت داشته باشند. درهای لابی این آسانسور باید با تجهیزاتی مثل نوار دودبند کامل شوند و سیستم فشار مثبت، از ورود دود به فضای انتظار آتش‌نشان‌ها جلوگیری کند.
برای حفظ عملکرد ایمن در شرایط اضطراری، الزامات زیر الزامی هستند:
- روشنایی اضطراری: تمامی بخش‌های چاه، کابین و لابی باید مجهز به روشنایی اضطراری با منبع تغذیه پشتیبان باشند تا در صورت قطع برق، امکان دید و عملیات نجات فراهم بماند.
- تهویه مستقل: سیستم تهویه کابین و لابی باید مستقل از تهویه عمومی ساختمان باشد و در شرایط بحرانی، با ایجاد جریان هوای تازه مانع از تجمع دود و گازهای سمی شود.
- مقاومت تجهیزات در برابر عوامل محیطی: کلیه تجهیزات الکتریکی از جمله کنترلر، تابلو برق و قطعات نصب‌شده در چاه باید دارای درجه حفاظتی IP54 یا بالاتر باشند تا در برابر پاشش آب، بخار عملیات اطفا، گردوغبار و گرمای شدید دوام بیاورند.
منابع تغذیه اصلی و پشتیبان برق
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، آسانسور آتش‌نشان باید به دو منبع تغذیه مستقل یعنی شبکه برق اصلی و ژنراتور اضطراری متصل باشد. سیستم پشتیبان باید بتواند حداقل به مدت یک ساعت عملکرد آسانسور را در حالت کامل حفظ کند. سوئیچ خودکار بین دو منبع الزامی است.
کنترلرها و سوئیچ‌های اختصاصی آتش‌نشانی
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان در طبقه همکف یا طبقه خروج نهایی، باید یک سوئیچ دستی ویژه، برای فعال‌سازی وضعیت اضطراری آسانسور نصب شود که فقط توسط آتش‌نشانان قابل استفاده باشد. داخل کابین هم باید کنترل پنل ویژه با کلید ایمنی آتش‌نشان قرار بگیرد.
سیستم ارتباط دوطرفه اضطراری
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان کابین باید به سیستم ارتباط صوتی مقاوم به حرارت متصل به لابی تخلیه یا مرکز فرمان عملیات آتش‌نشانی مجهز باشد. عملکرد این سیستم حتی در زمان قطع برق هم باید تضمین شود. استفاده از تجهیزات مقاوم صنعتی با قابلیت اطمینان بالا توصیه می‌گردد.
حفاظت الکتریکی و مکانیکی در برابر عوامل محیطی
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان تمامی تجهیزات برقی آسانسور شامل تابلوها، کنترلرها و قطعات داخل چاه باید دارای درجه حفاظتی حداقل IP54 در برابر پاشش آب، گردوغبار و بخار عملیات اطفا باشند. قطعات باید در برابر گرما و دود مقاوم طراحی شوند.
غیرفعال‌سازی فراخوان‌های عادی در حالت اضطراری
با فعال‌شدن حالت ویژه آتش‌نشان، تمامی فراخوان‌های داخلی و خارجی غیرفعال می‌شوند. طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان کنترل کامل عملکرد آسانسور صرفا در اختیار تیم آتش‌نشان قرار می‌گیرد تا از توقف در طبقات پرخطر جلوگیری شود.
طراحی ویژه کنترل کابین برای آتش‌نشان
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان پنل کنترل باید شامل کلیدهای جداگانه برای حرکت دستی به بالا و پایین، توقف اضطراری، باز و بسته شدن در و ارتباط صوتی باشد. نور پس‌زمینه، برچسب‌های مقاوم و قابلیت عملکرد در شرایط دود و کم‌نور از واجبات هر کنترلی هستند.
الگوریتم توقف و نحوه آماده‌سازی آسانسور برای استفاده آتش‌نشان
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، در شروع حریق، آسانسور باید به‌صورت خودکار به طبقه تخلیه بازگردد، در آن باز بماند و در حالت آماده بهره‌برداری توسط تیم نجات قرار گیرد. توقف در طبقات درگیر آتش باید از طریق سیستم ایمن‌کننده موقعیت ممنوع شود.
الزامات اختصاصی برای ساختمان‌های مرتفع یا دارای زیرزمین عمیق
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان در ساختمان‌هایی با ارتفاع بیش از ۴۰ متر یا دارای چند طبقه زیرزمین (عمق بیش از ۱۸ متر)، نصب آسانسور آتش‌نشان الزامی است. الزامات ایمنی، قدرت سازه، سرعت دسترسی و عملکرد این آسانسور باید مطابق دستورالعمل‌های ویژه طراحی شود.
ارتقا و تطبیق آسانسورهای موجود
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، درصورتی‌که امکان نصب آسانسور جدید وجود نداشته باشد، باید یکی از آسانسورهای فعلی با اجرای تمهیدات فنی و ایمنی مانند مقاوم‌سازی شفت، نصب تجهیزات ارتباطی و ارتقای تابلو کنترل به‌گونه‌ای اصلاح شود که پاسخگوی نیاز آتش‌نشانی باشد.
انطباق با استانداردها و مقررات فنی معتبر
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، طراحی و اجرای آسانسور آتش‌نشان باید منطبق با مقررات ملی ساختمان (مباحث ۳ و ۱۵) و استانداردهای جهانی مانند EN 81-72 و NFPA 101 باشد. تمامی مراحل نصب و راه‌اندازی باید تحت نظر نهادهای تایید صلاحیت شده انجام گیرد.
الزامات نصب، نگهداری و بازرسی دوره‌ای
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، کلیه اجزای فنی و الکتریکی آسانسور آتش‌نشان باید به‌صورت منظم بازرسی و آزمون شوند. برنامه نگهداری پیشگیرانه، آموزش پرسنل، مستندسازی آزمون‌ها و صدور گزارش‌های فنی مستمر از الزامات بهره‌برداری ایمن هستند.
آسانسور آتش‌نشان برای همه پروژه‌ها نیست!
اگرچه آسانسور آتش‌نشان نقش مهمی در ایمنی ساختمان‌های بلند ایفا دارد اما این ضوابط برای تمام انواع بالابرها یا آسانسورها کاربرد ندارد. طبق دستورالعمل‌های رسمی آتش‌نشانی تهران، موارد زیر نیازی به این قانون ندارند:
- بالابرهای هیدرولیکی دو یا چند طبقه
- آسانسورهای عادی حمل‌ونقل عمودی
- آسانسورهایی که در ساختمان‌های قدیمی نصب می‌شوند.
پیش از آن که نقشه آسانسور را روی میز بگذارید، باید تکلیف چند چیز روشن شود؛ این ساختمان برای چه کاری، در چه سالی و با چه زیرساختی، ساخته شده؟ فقط با شناخت دقیق این مولفه‌ها است که می‌توانید بفهمید الزامات آسانسور آتش‌نشان در این پروژه ضرورت دارد یا به چشم گزینه به آن نگاه کنید.
کلام آخر
آسانسور آتش‌نشان فقط فناوری ساده نیست، تپنده‌ترین نبض ایمنی در دل بحران است. اگر می‌خواهید ساختمانتان در برابر آتش سرافراز بایستد و آسیب‌های آتش‌سوزی به حداقل برسد، باید این قهرمان بی‌صدا را جدی بگیرید. نادیده‌گرفتن ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان، بازی‌کردن با جان آدم‌ها است.
اگر ایمنی ساختمان برایتان شوخی نیست و می‌خواهید در برابر حریق، قوی و آماده باشید، همین حالا با ساتل صنعت تماس بگیرید. از مشاوره تخصصی برای طراحی سیستم اطفا حریق و اخذ تاییدیه آتش‌نشانی گرفته تا تامین انواع تجهیزات استاندارد آسانسور آتش‌نشان، ما در کنارتان هستیم تا هر پروژه‌ای را ایمن، اصولی و بی‌نقص اجرا کنید. نگذارید نقص فنی، جان و اعتبارتان را به بازی بگیرد. با ساتل صنعت، در دل بحران هم خیالتان آسوده است.
سوالات متداول
- آسانسور دسترسی آتش نشان چیست؟
آسانسور آتش‌نشان، آسانسور ویژه‌ای است که در زمان حریق، به تشخیص فرمانده عملیات، در اختیار نیروهای آتش‌نشانی برای تسریع عملیات اطفا، نجات و انتقال تجهیزات قرار می‌گیرد. - سوئیچ آسانسور آتش نشانی چیست؟
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان سوئیچی در طبقه خروج ساختمان و بیرون چاه آسانسور نصب می‌شود تا در زمان حریق، آسانسور فقط در اختیار آتش‌نشانان قرار گیرد. - منظور از لابی ایمن آسانسور آتش‌نشانی چیست؟
طبق ضوابط طراحی آسانسور آتش نشان فضای محافظت‌شده‌ای است که در همه طبقات، دسترسی ایمن به آسانسور آتش‌نشانی را فراهم می‌کند. - منظور از قانون طبقه تراز تخلیه چیست؟
پایین‌ترین طبقه‌ای از ساختمان که دست‌کم نیمی جمعیت از آن مستقیما به خیابان یا معبر عمومی تخلیه می‌شوند. - منظور از تراز دسترسی نیروی آتش نشان چیست؟
سطحی از ساختمان که آتش‌نشانان می‌توانند با ماشین‌های امدادی خود از آنجا عملیات نجات را آغاز کنند. - ارتفاع ساختمان چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
ارتفاع ساختمان یعنی فاصله از پایین‌ترین سطحی که خودروهای آتش‌نشانی به آن مشرف هستند تا کف بالاترین طبقه‌ای که در آن سکونت یا فعالیت جریان دارد.