زون بندی اعلام حریق یعنی؛ تقسیم یک ساختمان یا مجموعه به بخش‌های کوچک‌تر، که هر بخش به‌طور مجزا تحت کنترل سیستم اعلام حریق است. حتی اگر ساختمان شما از سیستم‌های پیشرفته آدرس‌پذیر استفاده کند، باز هم داشتن یک زون‌بندی کمکی به آتش‌نشان‌ها، تعمیرکاران و مسئولان ایمنی است تا با نگاهی گذرا به پنل و نقشه زون‌ها، محل فعال‌شدن هشدار را شناسایی کنند.
در فرآیند اخذ تاییدیه آتش نشانی، زون‌بندی اصولی یکی از معیارهای اصلی ارزیابی است که گرفتن مهر تاییدش ترفندهای خاص خودش را دارد. اگر شما هم صاحب ساختمان، مدیر پروژه یا مسئول ایمنی هستید تا پایان این مقاله از ساتل صنعت همراه ما بمانید.
زون بندی اعلام حریق چیست؟
زون بندی اعلام حریق در ساده‌ترین تعریف، یعنی «تعیین محدوده‌های مشخص تحت نظارت اجرای سیستم اعلام حریق»؛ هر زون بخشی از ساختمان است که در صورت بروز حریق، آلارم آن به‌طور جداگانه روی پنل کنترل نمایش داده می‌شود. تعداد زون‌ها در طراحی سیستم اعلام حریق معمولا براساس اندازه و طرح ساختمان، تعداد طبقه‌ها، نوع کاربری فضاها و تعداد و محل تجهیزات اعلام حریق تعیین می‌شود.
اهمیت زون بندی اعلام حریق در ساختمان‌ها
به نقل از مهندسان سایت racam: «طرح زون بندی اعلام حریق با مشخص‌کردن دقیق محدوده‌ها، مسیر نیروهای امداد را کوتاه و واکنش‌ها را سریع‌تر می‌کند.»
این موقعیت را تجسم کنید؛ در ساختمان اداری ۱۰ طبقه، سیستم اعلام حریق تنها پیام «آتش در طبقه پنجم» را نشان می‌دهد. آتش‌نشان‌ها وارد عمل می‌شوند اما باید تمام بخش‌های طبقه را جستجو کنند. در این شرایط که حتی یک ثانیه فرق بین اتفاقی ساده و فاجعه است، پای زون بندی اعلام حریق در ساختمان‌ها وسط میآید. اگر همان طبقه به چند زون کوچک‌تر مثلا سالن جلسات، راهرو شمالی، راهرو جنوبی تقسیم شود، تیم امداد بدون معطلی به محل آتش می‌رسد.
خیر و برکت زون بندی اعلام حریق در هنگام تست یا تعمیر هم به چشم میآید؛ چراکه محدوده دقیق سنسورهای مشکل‌دار، مشخص می‌شود. زمان تعمیر کاهش می‌یابد و از اختلال در کل ساختمان جلوگیری می‌شود.
انواع زون بندی اعلام حریق
زون بندی اعلام حریق شبیه تقسیم یک شهر به محله‌های مختلف است. در ساختمان‌های کوچک، یک زون واحد، تمام بخش‌ها را پایش می‌کند و تشخیص و اعلام حریق از یک نقطه انجام می‌شود. اما ساختمان‌های بزرگ، برای شناسایی سریع محل وقوع حریق، دارای چند زون مشخص هستند که هر زون محدوده و شماره خودش را دارد. این تقسیم‌بندی مربوط به سیستم‌های هشدار و کشف حریق است و با زون‌بندی کلی حریق که شامل سازه، مسیرهای فرار و کنترل دود می‌شود، تفاوت دارد.
ضوابط اصلی زون بندی اعلام حریق در مناطق شهری
ضوابط زون‌بندی براساس استانداردهای بین‌المللی مثل BS ۵۸۳۹-۱:۲۰۱۷ و مصوبات سازمان آتش نشانی ایران تدوین می‌شوند. در جدول زیر بخشی از این قانون‌های مهم را آورده‌ایم:
| ضابطه | توضیح |
| هر زون حداکثر ۱ طبقه | مگر اینکه مساحت کل کمتر از ۳۰۰ مترمربع باشد. |
| حداکثر مساحت هر زون ۲۰۰۰ مترمربع | بزرگ‌تر از این باید تقسیم شود. |
| حداکثر طول هر زون ۶۰ متر | برای دسترسی سریع امداد |
| تعداد تجهیزات در هر زون محدود است. | بسته به نوع سیستم و استاندارد |
| نام‌گذاری و شماره‌گذاری واضح | روی نقشه و پنل مثلا زون ۳ – راهروی شمالی طبقه دوم |
بخشی از دستورالعمل‌های رسمی و ضوابط سازمان آتش نشانی تهران، ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم با طراحی و اجرای زون بندی اعلام حریق دارند. این قانون‌ها شامل ضوابط ملاک عمل سیستم‌های کشف و اعلام حریق، ضوابط دتکتورهای مونوکسید کربن در محیط‌های مسکونی، ضوابط درهای مقاوم در برابر حریق و ضوابط اجرای فضای پناه‌دهی می‌شوند. رعایت دقیق این موارد مسئولیت‌پذیری شما را در برابر جان و مالتان نشان می‌دهد و البته که برای اخذ تاییدیه آتش نشانی به‌شدت برای بازرسان اهمیت دارد.
انواع سیستم‌های اعلام حریق و تاثیر آنها بر زون بندی اعلام حریق
می‌خواهم در مورد مسئله مهمی صحبت کنم که کمتر کسی درباره آن به شما اطلاعات می‌دهد. شاید شما هم فکر می‌کنید اگر سیستم آدرس‌پذیر یا بی‌سیم بگذارید، دیگر نیازی به زون بندی اعلام حریق ندارید. در صورتی‌که طبق استانداردهای بین‌المللی و ضوابط سازمان آتش نشانی ایران، زون‌بندی حتی برای پیشرفته‌ترین سیستم‌ها هم الزامی است.
زون‌بندی نه‌تنها سرعت واکنش آتش‌نشان‌ها را بالا می‌برد، بلکه مسیرهای تخلیه، فضای پناه‌دهی و بخش‌های مقاوم در برابر حریق را هم دقیق‌تر مشخص می‌کند. در ادامه انواع سیستم‌های اعلام حریق و نقش آنها در زون‌بندی را با مثال بررسی می‌کنیم.
سیستم متعارف
در سیستم متعارف، زون‌ها، مدیریت اعلام حریق را ساده می‌کنند. زون تشخیص شامل دتکتورها و شستی‌ها است که پنل تنها فعال شدن زون را نشان می‌دهد و کاری به محل دقیق دتکتور ندارد؛ بنابراین تقسیم‌بندی صحیح زون‌ها برای یافتن سریع محل حادثه ضروری است. زون هشدار هم مدارهای آژیر را کنترل می‌کند و می‌تواند چند زون تشخیص را پوشش دهد، اما هر زون تشخیص فقط به یک زون هشدار متصل است تا هشدارها دقیق و بدون اختلال فعال شوند.
سیستم آدرس‌پذیر
هر تجهیز یک آدرس منحصربه‌فرد دارد؛ بنابراین محل دقیق آلارم سریع شناسایی می‌شود. باز هم طبق استاندارد BS ۵۸۳۹ و ضوابط آتش‌نشانی ایران، حتی سیستم اعلام حریق آدرس پذیر هم باید زون‌بندی شوند تا نقشه پنل و فرآیند تخلیه ساختمان ساده‌تر شود. مثلا در مرکز خرید ۵ طبقه، حتی اگر محل آتش روی پنل به‌طور دقیق مشخص شود، تقسیم زون‌ها براساس راه‌های فرار، مسیرهای دسترسی آتش‌نشان‌ها و جداسازی مقاوم حریق الزامی است.
سیستم بی‌سیم
بدون نیاز به کابل‌کشی، مناسب ساختمان‌های تاریخی یا پروژه‌های بازسازی است. اما چون ارتباط تجهیزات بی‌سیم هم در نهایت به کنترل پنل ختم می‌شود، زون‌بندی باید مانند سایر سیستم‌ها طبق استاندارد انجام شود. مثلا در بازسازی هتل قدیمی، زون‌ها براساس بخش‌های مقاوم در برابر حریق تعریف می‌شوند، حتی اگر همه سنسورها بی‌سیم باشند.
خطاهای رایج که باعث رد تاییدیه می‌شوند
اگر مسیر طراحی زون بندی اعلام حریق را با مشاوری کاربلد جلو نبرید به دام یکی از خطاهای زیر میفتید:
- نبود نقشه زون روی پنل
- نام‌گذاری نامفهوم یا ناقص زون‌ها
- همخوان نبودن بین LED پنل و موقعیت واقعی
- تلفیق چند طبقه در یک زون بزرگ‌تر از حد مجاز
- رعایت نکردن فاصله استاندارد بین دتکتورها و جداکننده‌های فیزیکی
- به‌روزرسانی نکردن نقشه پس از تغییرات معماری
پس حسابی دقت کنید که نقشه به‌روز، شماره‌گذاری واضح، تست LED و آموزش مسئول ایمنی همیشه انجام شوند.
کلام آخر
در این مقاله درباره زون بندی اعلام حریق صحبت کردیم و زیروبند کار را در اختیارتان گذاشتیم. حالا این شما هستید که با مشاوره درست و اجرای اصولی، امنیت ساختمان و افرادتان را تضمین می‌کنید. تیم ساتل صنعت هم آماده است تا در هر مرحله همراهیتان کند و بهترین راهکارها را در اختیارتان بگذارد. کافیست با شماره ما در صفحه اصلی تماس بگیرید و با مشاوره اصولی سریع‌تر مهر تاییدیه آتش‌نشانی را به پیشانی ساختمانتان بزنید.
سوالات متداول
۱- حداکثر تعداد زون مجاز در یک ساختمان چقدر است و آیا پنل مرکزی می‌تواند همه آنها را پشتیبانی کند؟
طبق استانداردهای NFPA و UL، تعداد ایده‌آل زون‌ها ۲ تا ۳ زون است تا مدیریت آسان‌تر شود. پنل مرکزی متعارف می‌تواند تا ۱۲۸ زون را بدون نیاز به تجهیزات یا کابل اضافی پشتیبانی کند، ولی بیش از این به پنل اضافی نیاز است.
۲- طرح زون بندی حریق چیست؟
طرح زون بندی حریق یعنی نقشه‌ای از ساختمان که بخش‌های مختلف آن را نشان می‌دهد و مشخص می‌کند هر منطقه توسط سیستم اعلام حریق تحت کنترل است.
۳- تفاوت زون بندی حریق و زون بندی اعلام حریق چیست؟
زون بندی حریق کل ساختمان را برای مدیریت حریق تقسیم می‌کند، اما زون بندی اعلام حریق فقط محدوده‌های تحت نظارت سیستم هشدار را مشخص می‌کند.
