مقاله
سیستم F&G چیست؟ تفاوت با اطفای حریق+ کاربردها
سیستم F&G یا سیستم تشخیص و اعلام حریق و گاز، یکی از مهم‌ترین سیستم‌های ایمنی در محیط‌های صنعتی به‌ویژه در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها است. این سیستم با بهره‌گیری از سنسورها و تجهیزات پیشرفته، قادر به شناسایی نشت گازهای خطرناک، دود، آتش و دیگر شرایط اضطراری است و بلافاصله با اعلام هشدار، امکان اقدامات سریع و به‌موقع را فراهم می‌کند. برخلاف سیستم اطفای حریق که وظیفه خاموش کردن آتش را بر عهده دارد؛ سیستم F&G به‌عنوان یک سیستم پیشگیرانه عمل کرده و قبل از وقوع حوادث جدی، از وقوع آن‌ها جلوگیری می‌کند. در این مقاله از وب‌سایت ساتل صنعت، به بررسی دقیق سیستم پایش گاز و آتش، تفاوت‌های آن با سیستم اطفای حریق و کاربردهای گسترده آن در صنایع مختلف می‌پردازیم.
آشنایی با سیستم F&G
سیستم آتش و گاز F&G به طور مداوم، وضعیت‌های غیرعادی مانند آتش‌سوزی یا انتشار گازهای قابل اشتعال و سمی را در تاسیسات، پایش می‌کند. این سیستم با ارائه هشدارهای اولیه و اجرای اقدامات کنترلی، از تشدید حوادث جلوگیری کرده و از فرایندها و محیط‌زیست محافظت می‌کند. بهره‌گیری از یک راهبرد یکپارچه، مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته اتوماسیون، نیازهای ایمنی تاسیسات و حفاظت از زیرساخت‌های مهم را برآورده کرده و آمادگی عملیاتی را در زمان راه‌اندازی پروژه، تضمین می‌کند.
اهداف سیستم F&G
اهداف سیستم تشخیص آتش و گاز عبارت‌اند از:
- کاهش ریسک و پیامدهای احتمالی حوادث و جلوگیری از گسترش آن‌ها.
- ایجاد محیط کاری ایمن و اطمینان از مسیرهای خروج ایمن.
- فراهم‌سازی تجهیزات ایمنی کافی برای تشخیص، جداسازی و کنترل نشت‌های خطرناک.
- اجرای سیستم اطفا حریق برای کنترل سریع آتش‌سوزی‌های احتمالی و اخذ تاییدیه آتش نشانی
- جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست ناشی از نشت، تخلیه یا شعله‌ور شدن مواد خطرناک.
اجزای سیستم F&G
اجزای سیستم F&G، شامل آشکارسازهای پیشرفته، پنل‌های آدرس‌پذیر آنالوگ و معمولی، سیستم‌های اطفای حریق با گاز تمیز و پنل کنترل F&G با گواهینامه SIL است. این سیستم‌ها با ارائه هشدارهای صوتی و تصویری، اطلاعات لازم را به پرسنل منتقل کرده و امکان واکنش سریع را فراهم می‌کنند. همچنین، با یکپارچه‌سازی اطلاعات در سطح کنترل‌کننده، داده‌های مربوط به سیستم ایمنی ابزاری (SIS)، آلارم‌ها، رویدادها و اطلاعات عملیاتی، به تمامی ایستگاه‌ها منتقل می‌شود. این ویژگی علاوه بر کاهش مداخله‌های دستی و هزینه‌های سخت‌افزاری، بازیابی از نوسانات فرایندی را نیز تسهیل می‌کند. (خدمات مرتبط: طراحی سیستم اطفا حریق)
تفاوت سیستم پایش گاز و آتش و اطفای حریق در چه مواردی است؟
سیستم‌های پایش گاز و آتش و سیستم‌های اطفای حریق هر کدام نقش‌های متفاوت ولی مکمل در ایمنی دارند. سیستم پایش گاز و آتش، بیشتر بر شناسایی و هشدار دادن به موقع تمرکز دارد؛ یعنی این سیستم با استفاده از حسگرها و آشکارسازهای پیشرفته، به طور مستمر محیط را زیر نظر می‌گیرد تا وجود دود، حرارت غیرعادی، آتش یا نشت گازهای قابل اشتعال و سمی را در مراحل اولیه تشخیص دهد. هدف اصلی سیستم F&G، هشدار دادن سریع به پرسنل یا سامانه‌های کنترل است تا اقدامات پیشگیرانه یا واکنش‌های اضطراری، آغاز و از تشدید حادثه جلوگیری شود. در واقع، این سیستم بیشتر جنبه اطلاع‌رسانی و پیشگیری داشته و به شکل فعال محیط را پایش می‌کند.
در مقابل، سیستم اطفای حریق، زمانی وارد عمل می‌شود که آتش‌سوزی یا حریق بالفعل رخ داده باشد. کار این سیستم، خاموش کردن و مهار کردن آتش است تا از گسترش آن جلوگیری کند و خسارات جانی و مالی را کاهش دهد. این سیستم‌ها معمولا از تجهیزات مکانیکی یا شیمیایی مثل اسپرینکلرهای اتوماتیک، کپسول‌های آتش‌نشانی، سیستم‌های گازی و مواد خاموش‌کننده تشکیل شده‌اند که به محض فعال شدن، به صورت فیزیکی آتش را کنترل یا خاموش می‌کنند. به بیان ساده‌تر، سیستم اطفا یک واکنش مستقیم و عملی به وجود آتش است.
تفاوت عملکرد سیستم پایش گاز و آتش و اطفای حریق
از نظر عملکرد، سیستم پایش به طور مستمر و ۲۴ ساعته محیط را رصد می‌کند و در صورت مشاهده هر نشانه خطر، مانند دود، حرارت یا گاز، هشدار صوتی و تصویری صادر می‌کند تا افراد در جریان موضوع قرار بگیرند و تصمیم‌گیری لازم انجام شود. این هشدار می‌تواند به سایر سیستم‌ها مانند سیستم اعلام خطر یا سیستم خاموشی اضطراری، متصل باشد و آن‌ها را نیز فعال کند؛ اما سیستم اطفا پس از دریافت دستور فعال می‌شود و اقدام به خاموش کردن آتش می‌کند.
در بحث تجهیزات، سیستم پایش شامل حسگرهای مختلف است که می‌توانند دود، حرارت، گازهای قابل اشتعال و سمی را تشخیص دهند و این داده‌ها را به یک پنل کنترل مرکزی منتقل کنند؛ در حالی که سیستم اطفا شامل تجهیزات اجرایی است که با مواد مختلف، مانند آب، کف، گازهای بی‌اثر یا مواد شیمیایی، آتش را خاموش می‌کنند.
انواع کاربردهای سیستم F&G
سیستم پایش گاز و آتش، نقش بسیار مهمی در تامین ایمنی در صنایع مختلف، به‌ویژه در محیط‌های خطرناک مانند نفت و گاز، پالایشگاه‌ها، مجتمع‌های پتروشیمی، سکوهای دریایی و مراکز فراوری مواد شیمیایی دارند. این سیستم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که وجود آتش یا گازهای خطرناک را شناسایی کرده، هشدارها را فعال کنند و واکنش‌های خودکار را برای کاهش ریسک‌ها، حفاظت از پرسنل و جلوگیری از بروز حوادث جدی به کار گیرند.
شناسایی گازهای خطرناک
سیستم F&G، از آشکارسازهای مختلفی برای شناسایی گازهای خطرناک استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر است:
- آشکارسازهای گاز کاتالیتیکی (Catalytic Bead)که با اکسیداسیون گازهای قابل اشتعال تغییر مقاومت الکتریکی را تشخیص می‌دهند.
- آشکارسازهای الکتروشیمیایی که برای گازهای سمی مثل منوکسید کربن (CO)، هیدروژن سولفید (H₂S)و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) مناسب‌اند و با واکنش گاز با الکترودهای داخلی سیگنال تولید می‌کنند.
- آشکارسازهای مادون قرمز (IR)که بر اساس جذب طول موج‌های خاص گازها عمل می‌کنند و نسبت به شرایط محیطی مانند رطوبت و دما مقاوم‌اند.
- آشکارسازهای نشت صوتی اولتراسونیک که صدای فرکانس بالای گازهای تحت فشار را شناسایی می‌کنند و برای محیط‌های بیرونی کاربرد دارند.
شناسایی آتش
سیستم پایش گاز و آتش، از آشکارسازهای شعله با فناوری‌های مختلف مثل UV، IR یا ترکیبی استفاده می‌کنند که طیف‌های نوری خاص آتش را شناسایی می‌کنند. آشکارسازهای چند طیفی IR در تمایز بین آتش واقعی و علائم کاذب مانند نور خورشید یا سطوح داغ بسیار موثر هستند.
واکنش اضطراری و کاهش خطر
پس از شناسایی خطر، سیستم F&G می‌تواند اقدامات کاهش‌دهنده را آغاز کند که شامل فعال‌سازی آلارم‌ها برای هشدار پرسنل، راه‌اندازی سیستم‌های خاموشی اضطراری برای ایزوله کردن بخش‌های خطرناک و فعال‌کردن سیستم‌های اطفای حریق مثل اسپرینکلرها یا رهاسازی مواد خاموش‌کننده می‌شود.
یکپارچه‌سازی با سیستم‌های کنترلی
سیستم‌های مدرن F&G قابلیت اتصال و هماهنگی با سیستم‌های کنترل جامع کارخانه (مانند SCADA یا DCS) را دارند که امکان مدیریت و پاسخ سریع‌تر، به شرایط اضطراری را فراهم می‌کند.
هر آنچه که باید در مورد سیستم پایش گاز و آتش بدانید!
سیستم F&G، بخش حیاتی از ایمنی در هر محیط صنعتی و حتی غیرصنعتی محسوب می‌شوند. این سیستم‌ها با توانایی شناسایی سریع و دقیق خطراتی مانند نشت گازهای قابل اشتعال یا سمی و وقوع آتش‌سوزی، به پیشگیری از حوادث بزرگ و حفاظت از جان انسان‌ها و تجهیزات کمک می‌کنند. تفاوت‌های مهمی میان سیستم‌های پایش گاز، سیستم‌های تشخیص آتش و سیستم‌های اطفای حریق وجود دارد که هر کدام نقش مشخص و مکملی در زنجیره ایمنی ایفا می‌کنند. سیستم پایش گاز بیشتر به کشف گازهای خطرناک می‌پردازد؛ سیستم تشخیص آتش وجود آتش و دود را شناسایی می‌کند و سیستم اطفای حریق وظیفه مهار و خاموش کردن آتش را بر عهده دارد.
به‌کارگیری فناوری‌های نوین، یکپارچه‌سازی سیستم‌ها و آموزش مداوم پرسنل، از جمله نکات کلیدی برای بهره‌برداری بهینه و افزایش ایمنی در محیط‌های کاری است. به طور خلاصه، شناخت دقیق و استفاده صحیح از این سیستم‌ها، کلید موفقیت در پیشگیری از حوادث و حفظ ایمنی در هر سازمان یا کارخانه‌ای است.
سوالات متداول
- در چه محیط‌هایی از سیستم پایش گاز و آتش، استفاده می‌شود؟
سیستم‌های F&G در صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، نیروگاه‌ها، کارخانجات شیمیایی، انبارهای مواد خطرناک، تونل‌ها و حتی ساختمان‌های بزرگ استفاده می‌شوند تا خطرات ناشی از آتش و گاز به سرعت شناسایی و کنترل شود.
- آیا سیستم F&G فقط هشدار می‌دهد یا می‌تواند عملیات کنترلی انجام دهد؟
سیستم‌های جدید F&G علاوه بر هشدار، قابلیت اجرای اقدامات کنترلی خودکار مانند قطع جریان گاز، فعال‌کردن تهویه اضطراری و راه‌اندازی سیستم اطفای حریق را دارند تا از گسترش حادثه، جلوگیری کنند.
- سیستم F&G چگونه به کاهش خطرات و افزایش ایمنی کمک می‌کند؟
سیستم پایش گاز و آتش با شناسایی به موقع خطرات و هشدار سریع، اجازه می‌دهد پرسنل و سیستم‌های حفاظتی اقدامات لازم را انجام دهند. این باعث کاهش خسارت‌های مالی، حفظ جان افراد و جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست می‌شود.