آیا می‌دانید در مواقع اضطراری مثل آتش‌سوزی یا زلزله، چگونه می‌توان از یک ساختمان به‌سرعت و با ایمنی خارج شد؟ همچون اجرای سیستم اعلام حریق، پله فرار نیز جزو مهم‌ترین بخش‌های تامین کننده ایمنی در ساختمان‌های مسکونی است که می‌تواند جان شما و عزیزانتان را نجات دهد. این سازه حیاتی، مسیری امن و سریع برای خروج از ساختمان فراهم می‌کند و رعایت ضوابط پله فرار در طراحی و ساخت آن، تضمین می‌کند که در لحظات بحرانی به‌درستی کار کند. در این مقاله از ساتل صنعت پویا، به‌صورت ساده و کاربردی، با تعریف پله فرار، انواع آن، ویژگی‌ها و ضوابطش آشنا می‌شوید پس برای داشتن خانه‌ای امن‌تر تا انتها همراه ما باشید.
| نوع پله فرار | محل نصب | جنس | عرض حداقل | ارتفاع پله | تعداد پله در بازو |
| خارجی | نمای بیرونی | فولاد، آلومینیوم | ۹۰ سانتی‌متر | ۱۷-۲۳ سانتی‌متر | حداکثر ۱۲ |
| داخلی | داخل ساختمان | بتن، فولاد | ۱۱۰ سانتی‌متر | ۱۷-۱۹ سانتی‌متر | حداکثر ۱۲ |
پله فرار چیست؟
پله فرار، سازه‌ای است که برای خروج سریع و امن ساکنان ساختمان‌های مسکونی، در مواقع اضطراری مانند آتش‌سوزی، زلزله یا سایر حوادث غیرمنتظره طراحی می‌شود. این پله‌ها معمولا در داخل یا خارج ساختمان قرار می‌گیرند و باید از تمام طبقات، از پشت‌بام تا سطح زمین، قابل دسترسی باشند. ضوابط پله فرار، بر اساس مقررات ملی ساختمان و استانداردهای ایمنی تنظیم شده‌اند تا اطمینان حاصل شود که این مسیر در شرایط بحرانی، به‌راحتی قابل استفاده است. این پله‌ها باید محکم، مقاوم و مناسب برای استفاده همه افراد، از کودکان تا سالمندان، باشند. برای مثال، عرض و ارتفاع پله‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که حتی در شرایط پراسترس، افراد بتوانند بدون مشکل از آن‌ها استفاده کنند.
انواع پله فرار مسکونی و ضوابط هر کدام
پله‌های فرار در ساختمان‌های مسکونی به دو نوع اصلی داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این دو مدل، ویژگی‌ها و ضوابط پله فرار خاص خود را دارند که باید به‌دقت رعایت شوند تا ایمنی ساکنان در شرایط اضطراری، تضمین شود. در ادامه، این دو نوع را با جزئیات بیشتری توضیح می‌دهیم و ضوابط مربوط به هر یک را بررسی می‌کنیم.
پله فرار خارجی
پله‌های فرار خارجی، در بیرون ساختمان و معمولا در نمای آن نصب می‌شوند. این پله‌ها اغلب از جنس فلزاتی مانند فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شوند؛ زیرا این مواد در برابر آتش، باران و شرایط جوی مقاوم هستند. پله‌های خارجی باید از پشت‌بام تا سطح زمین ادامه داشته و از هر طبقه‌ای به‌راحتی قابل دسترسی باشند. طبق ضوابط پله فرار، فاصله این پله‌ها از درب ورودی واحدها نباید بیش از ۱۰ متر باشد؛ عرض آن‌ها باید حداقل ۹۰ سانتی‌متر باشد و ارتفاع هر پله بین ۱۷ تا ۲۳ سانتی‌متر طراحی شود.
همچنین، این پله‌ها نباید به‌صورت گرد یا مارپیچ باشند؛ مگر در موارد خاص که با اخذ تاییدیه آتش‌نشانی امکان‌پذیر است. برای ایمنی بیشتر، کف پله‌ها باید با ورق‌های آجدار پوشیده شود تا از لغزندگی جلوگیری کند.
پله فرار داخلی
پله‌های فرار داخلی، در داخل ساختمان قرار دارند و معمولا در فضایی جدا از پله‌های اصلی ساختمان طراحی می‌شوند. این پله‌ها باید با دیوارهای مقاوم در برابر آتش (حداقل ۲۰ دقیقه مقاومت) محصور شوند و درب‌های آن‌ها باید خودبسته‌شو و مقاوم در برابر دود باشند. طبق ضوابط پله فرار، عرض این پله‌ها باید حداقل ۱۱۰ سانتی‌متر برای پاگردها و ۹۰ سانتی‌متر برای خود پله‌ها باشد.
ارتفاع پله‌ها باید بین ۱۷ تا ۱۹ سانتی‌متر و هر بازوی پله نباید بیش از ۱۲ پله داشته باشد. این پله‌ها باید طوری طراحی شوند که مسیر خروج از هر واحد مسکونی به آن‌ها مستقیم و بدون مانع باشد، مثلا نباید از داخل اتاق خواب یا آشپزخانه عبور کنند.
ویژگی‌ها و ضوابط پله فرار
رعایت ضوابط پله فرار در طراحی و ساخت این سازه‌ها بسیار مهم است؛ زیرا مستقیما با ایمنی جان افراد ارتباط دارد. در ادامه، ۱۰ ویژگی کلیدی و ضوابط پله فرار در ساختمان‌های مسکونی را با توضیحات کامل‌تری بررسی می‌کنیم تا درک بهتری از اهمیت آن‌ها داشته باشید.
۱- دسترسی آسان از تمام طبقات
پله فرار باید از پشت‌بام تا پایین‌ترین نقطه ساختمان(معمولا سطح زمین) ادامه داشته باشد و از هر طبقه‌ای به‌راحتی قابل دسترسی باشد. این ویژگی تضمین می‌کند که ساکنان در شرایط اضطراری، مانند آتش‌سوزی، بتوانند به‌سرعت به پله فرار برسند. مسیر دسترسی نباید از مکان‌هایی مانند آشپزخانه، سرویس بهداشتی یا اتاق خواب عبور کند؛ زیرا این فضاها ممکن است در شرایط بحرانی قفل شده یا در دسترس نباشند. برای مثال، در یک آپارتمان چندطبقه، درب ورودی هر واحد باید به راهرویی منتهی شود که مستقیما به پله فرار می‌رسد.
۲- عرض مناسب پله‌ها
طبق ضوابط پله فرار، عرض پله‌ها باید حداقل ۹۰ سانتی‌متر برای پله‌های خارجی و ۱۱۰ سانتی‌متر برای پله‌های داخلی باشد. این عرض به چند نفر اجازه می‌دهد همزمان از پله‌ها استفاده کنند که در شرایط اضطراری، از ازدحام و خطر جلوگیری می‌کند. اگر ستون یا مانعی در مسیر باشد، عرض مفید پله نباید کمتر از ۹۰ سانتی‌متر شود. این ویژگی به‌ویژه برای خانواده‌هایی با کودکان یا سالمندان، اهمیت دارد؛ زیرا فضای کافی برای حرکت راحت فراهم می‌کند.
۳- ارتفاع استاندارد پله‌ها
ارتفاع هر پله باید بین ۱۷ تا ۱۹ سانتی‌متر باشد؛ اما در برخی موارد تا ۲۰ سانتی‌متر نیز قابل قبول است. این اندازه به افراد با توانایی‌های مختلف، از کودکان تا بزرگسالان، اجازه می‌دهد به‌راحتی از پله‌ها بالا یا پایین بروند. ضوابط پله فرار همچنین تاکید می‌کنند که مجموع دو برابر ارتفاع پله و عرض کف پله باید بین ۶۳ تا ۶۴ سانتی‌متر باشد تا تعادل و راحتی در حرکت حفظ شود. این استاندارد از خستگی یا سقوط در حین استفاده جلوگیری می‌کند.
۴- استفاده از مصالح مقاوم
به نقل از pst۱۲۵ پله‌های فرار، باید از موادی مانند فولاد، آلومینیوم یا بتن ساخته شوند که در برابر آتش، رطوبت و شرایط جوی مقاوم هستند.
برای مثال، در پله‌های خارجی، استفاده از ورق‌های آجدار با ضخامت حداقل ۳ میلی‌متر برای کف پله‌ها الزامی است تا از لغزندگی در باران یا برف جلوگیری شود. این مصالح باید به‌گونه‌ای انتخاب شوند که حتی در شرایط بحرانی، مانند آتش‌سوزی شدید، ساختار پله‌ها پایدار بماند و ساکنان بتوانند با اطمینان از آن‌ها استفاده کنند.
۵- نرده‌های محافظ
نرده‌های پله فرار باید حداقل ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع داشته باشند تا از سقوط افراد جلوگیری کنند. فاصله بین نرده‌های عمودی، نباید بیشتر از ۱۱ سانتی‌متر باشد تا کودکان یا اشیا نتوانند از بین آن‌ها عبور کنند. نرده‌ها باید محکم و مقاوم باشند و طوری طراحی شوند که افراد بتوانند در حین حرکت به آن‌ها تکیه کنند. این ویژگی به‌ویژه در شرایط اضطراری که ممکن است افراد با عجله حرکت کنند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
۶- درب‌های ضد حریق
درب‌های پله فرار، باید خودبسته‌شو و مقاوم در برابر دود و آتش باشند تا از نفوذ دود یا شعله به مسیر خروج جلوگیری کنند. این درب‌ها باید به سمت بیرون باز شوند تا در شرایط اضطراری، فشار جمعیت باعث مسدود شدن مسیر نشود. ضوابط پله فرار تاکید می‌کند که درب‌ها نباید در مکان‌هایی مانند آشپزخانه یا سرویس بهداشتی قرار گیرند؛ زیرا این فضاها ممکن است دسترسی را محدود کنند. (مقاله مرتبط: درب ضد حریق چیست)
۷- طراحی مستقیم و رفت‌وبرگشتی
پله‌های فرار باید به‌صورت مستقیم یا رفت‌وبرگشتی طراحی شوند؛ زیرا پله‌های گرد یا مارپیچ ممکن است در شرایط اضطراری باعث سردرگمی یا تاخیر شوند. این طراحی ساده و مستقیم به افراد کمک می‌کند تا به‌سرعت مسیر خروج را پیدا کنند. در موارد استثنایی، اگر پله گرد ضروری باشد، باید با تایید مقامات مسئول و رعایت ضوابط پله فرار اجرا شود. این ویژگی به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه اهمیت دارد؛ جایی که سرعت خروج حیاتی است.
۸- روشنایی اضطراری
نصب سیستم روشنایی اضطراری، در مسیر پله فرار الزامی است تا در صورت قطع برق، مسیر خروج همچنان روشن و قابل‌مشاهده باشد. این سیستم باید به‌صورت خودکار فعال شود و نور کافی برای دیدن پله‌ها و مسیر فراهم کند. برای مثال، استفاده از لامپ‌های LED با باتری پشتیبان می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد. این ویژگی به ساکنان کمک می‌کند حتی در تاریکی یا دود غلیظ، مسیر خروج را به‌راحتی پیدا کنند.
۹- حداکثر تعداد پله در هر بازو
هر بازوی پله فرار، نباید بیش از ۱۲ پله داشته باشد. اگر تعداد پله‌ها بیشتر باشد، باید از پاگردهایی با عرض حداقل ۱۱۰ سانتی‌متر استفاده شود تا افراد بتوانند استراحت کنند و خطر سقوط کاهش یابد. این پاگردها فضایی برای توقف موقت فراهم می‌کنند؛ به‌ویژه برای سالمندان یا افرادی که ممکن است در شرایط اضطراری خسته شوند. رعایت این مورد از ضوابط پله فرار، ایمنی و راحتی را افزایش می‌دهد.
۱۰- فاصله از پنجره‌ها
پله‌های فرار، به‌ویژه نوع خارجی، باید حداقل ۱ متر از پنجره‌ها فاصله داشته باشند تا دود یا آتش از پنجره‌ها به مسیر خروج منتقل نشود. این فاصله به حفظ ایمنی مسیر کمک می‌کند و از مسدود شدن آن در اثر شعله‌های آتش جلوگیری می‌کند. برای مثال، در طراحی نمای ساختمان، باید محل پله فرار به‌دقت انتخاب شود تا این فاصله رعایت شود و مسیر خروج همیشه امن بماند.
کلام آخر
در نهایت برای یادآوری باید بگوییم پله فرار، یکی از مهم‌ترین بخش‌های ایمنی در ساختمان‌های مسکونی است که می‌تواند در لحظات بحرانی، مانند آتش‌سوزی یا زلزله، جان ساکنان را نجات دهد. رعایت ضوابط پله فرار، از انتخاب مصالح مقاوم و طراحی مستقیم گرفته تا نصب روشنایی اضطراری، نرده‌های محافظ و اجرای سیستم اطفا حریق نه‌تنها یک الزام قانونی است؛ بلکه نشان‌دهنده اهمیت دادن به ایمنی ساکنان است.
با اجرای دقیق این ضوابط، می‌توانید مطمئن باشید که مسیر خروج در مواقع اضطراری امن و قابل‌اعتماد خواهد بود. اگر قصد ساخت یا بازسازی ساختمان دارید، حتما با مهندسان حرفه‌ای و متخصصان ایمنی مشورت کنید تا ضوابط پله فرار به‌طور کامل رعایت شود و خانه‌ای امن برای خود و خانواده‌تان داشته باشید.
سوالات متداول
- آیا نصب پله فرار در همه ساختمان‌های مسکونی، الزامی است؟
خیر، نصب پله فرار در ساختمان‌های بیش از ۴ طبقه یا با ارتفاع بیش از ۱۵ متر از کف بالاترین طبقه الزامی است. در ساختمان‌های کوچک‌تر، پله اصلی ممکن است به‌عنوان پله فرار(مشروط به رعایت شرایط خاص) استفاده شود. - آیا می‌توان از پله‌های گرد، به‌عنوان پله فرار استفاده کرد؟
خیر، پله‌های فرار باید به‌صورت مستقیم یا رفت‌وبرگشتی طراحی شوند؛ زیرا پله‌های گرد ممکن است در شرایط اضطراری باعث سردرگمی شوند. با این حال، در شرایط خاص و با تایید مقامات مسئول، ممکن است استثناهایی وجود داشته باشد. - هزینه ساخت پله فرار چقدر است؟
هزینه ساخت پله فرار به عواملی مانند جنس مصالح، تعداد طبقات و پیچیدگی طراحی بستگی دارد. - آیا پله فرار باید سقف داشته باشد؟
در مناطق با بارش مداوم برف و باران، توصیه می‌شود پله‌های فرار خارجی سقف داشته باشند تا از لغزندگی و کاهش ایمنی جلوگیری شود. این مورد در ضوابط پله فرار، به‌ویژه برای پله‌های خارجی تاکید شده است. - چگونه می‌توان از رعایت ضوابط پله فرار اطمینان حاصل کرد؟
برای اطمینان از رعایت ضوابط پله فرار، باید با مهندسان حرفه‌ای و شرکت‌های معتبر در زمینه ایمنی ساختمان مشورت کنید. همچنین، تاییدیه سازمان آتش‌نشانی و مهندس ناظر ضروری است.
