خدا نکند برای شما اتفاق بیفتد اما اگر گاز مونوکسید کربن در فضا پخش شود، هیچ نشانی مثل بو، رنگ و صدا از خود باقی نمی‌گذارد. مثل دزد پنهانی وارد فضا و حریمتان می‌شود و ارزشمندترین دارایی شما یعنی جانتان را می‌گیرد. سنسور مونوکسید کربن نگهبانی همیشه بیدار است که با استفاده از تغییر رنگ یا مقاومت الکتریکی مواد خاص، این دشمن پنهان را شناسایی می‌کند و قبل از آنکه آسیبی به شما برسد، هشدار می‌دهد. تا انتهای این مطلب از ساتل صنعت همراه ما بمانید تا با دتکتور مونوکسید کربن آشنا شوید و زیر و بم عملکرد این سنسور تمام عیار در پارکینگ‌های مسقف را بشناسید.
مونوکسید کربن (CO)چیست؟
قبل از آشنایی با دتکتور مونوکسید کربن، باید خود گاز مونوکسید کربن را بشناسید. مونوکسید کربن، گازی بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است که به‌خاطر ویژگی‌های پنهانش، با لقب‌های «قاتل خاموش» یا «قاتل نامرئی» شهرت دارد. این گاز زمانی تولید می‌شود که سوخت‌هایی مثل بنزین، گاز، چوب یا زغال‌سنگ به‌طور ناقص بسوزند. ویژگی خطرناک گاز، این است که بدون هیچ نشانه‌ای در هوا پخش می‌شود و بدون اجازه به ریه‌های شما نفوذ می‌کند. وقتی مونوکسید کربن وارد خون شود، خودش را به گلبول‌های قرمز می‌چسباند و مانع از حمل اکسیژن در بدن می‌شود. (مقاله مرتبط: دتکتور گاز چیست)
جالب است بدانید قدرت اتصال این گاز به هموگلوبین خون ۲۰۰ برابر بیشتر از اکسیژن است! حتی مقدار کم آن در هوا باعث سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و در نهایت بیهوشی و مرگ می‌شود. اگر غلظت CO در خون از ۵ درصد معمول به حدود ۲۰ درصد برسد، جان انسان به خطر می‌افتد. بخاری‌ها، اجاق‌گازها، شومینه‌ها، موتور خودرو در پارکینگ بسته و ژنراتورها منابع تولید این گاز در خانه هستند. سنسور مونوکسید کربن بدون تعلل مچ این گاز را می‌گیرد و دودمانش را بر باد می‌دهد. بیایید ببینیم سنسور مونوکسید کربن چیست؟
سنسور مونوکسید کربن چیست؟
بر اساس مطالعه‌ای از مرکز کنترل بیماری آمریکا (CDC) در سال ۲۰۲۳، مسمومیت غیرعمدی با گاز مونوکسید کربن هر سال حدود ۱۰۰ هزار مراجعه به اورژانس، ۱۴ هزار بستری در بیمارستان و بیش از ۴۰۰ مورد مرگ در آمریکا داشته است. این آمار نشان می‌دهد که مونوکسید کربن کمر بسته تا جان انسان‌های ناآگاه را بگیرد.
سنسور مونوکسید کربن با اندازه‌گیری سطح گاز در هوا (بر حسب واحد ppm – قسمت در میلیون) عمل می‌کند. وقتی سطح این گاز مرموز و بی‌صدا به حد خطرناک برسد، با صدای بلند و هشدار نوری شما را خبردار می‌کند تا قبل از بروز علائم مسمومیت مثل سردرد، تهوع، سرگیجه یا بیهوشی از محیط خارج شوید. این دستگاه‌ها نقش خط دفاعی نهایی شما در برابر «قاتل خاموش» را ایفا می‌کنند. (مقاله مرتبط: تفاوت دتکتور دودی و حرارتی)
سنسور مونوکسید کربن چگونه کار می‌کند؟
به نقل از سایت safewise سنسور مونوکسید کربن انواع مختلفی دارند که هرکدام به شیوه‌ی خودشان عمل می‌کنند.
حسگر بیومیمتیک
تصور کنید نوار کاغذی حساس به رطوبت دارید که وقتی خیس می‌شود، تغییر رنگ می‌دهد. حسگر بیومیمتیک هم دقیقا همین کار را می‌کند، اما به‌جای آب، وقتی مونوکسید کربن به ژل داخلش می‌رسد، رنگ ژل تغییر می‌کند. مثل چراغ هشدار رنگی که وقتی گاز خطرناک درهوا هست، روشن می‌شود و دستگاه آژیر می‌زند.
حسگر نیمه‌رسانای اکسید فلز
حسگر نیمه‌رسانای اکسید فلز مثل دروازه‌بانی است که ورود افراد خاصی را کنترل می‌کند. در حالت عادی این دروازه‌بان اجازه عبور جریان برق زیادی را نمی‌دهد؛ اما به‌محض اینکه مونوکسید کربن وارد فضا شود، مثل این است که فردی با کارت شناسایی ویژه وارد شود و دروازه‌بان بلافاصله راه را باز کند. این باز شدن مسیر، باعث کاهش مقاومت الکتریکی می‌شود و این تغییر ناگهانی، دستگاه را مطلع می‌کند که گاز خطرناک در محیط وجود دارد. در نتیجه آژیر هشدار به صدا درمی‌آید تا ساکنان از حضور این گاز آگاه شوند.
حسگر الکتروشیمیایی
الکترودهایی که در محلول شیمیایی قرار دارند، تغییرات جریان الکتریکی را هنگام تماس با مونوکسید کربن حس می‌کنند و این تغییر جریان موجب فعال شدن آژیر می‌شود.
سنسورهای هیبریدی
سنسورهای هیبریدی مانند تیمی از متخصصان هستند که هر کدام در حوزه‌ای خاص مهارت دارند، اما وقتی با هم کار می‌کنند، نتیجه‌ای بسیار دقیق‌تر و قابل اطمینان‌تر به دست می‌آید. این نسل جدید از سنسورها با ترکیب فناوری‌هایی مانند حسگرهای الکتروشیمیایی، سنسورهای رنگ‌سنج و حتی المان‌های بیولوژیکی، به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در شرایط محیطی سخت مثل نوسانات دما یا رطوبت بالا هم با دقت بالا عمل می‌کنند.
به‌دلیل همین قابلیت‌ها، استفاده از سنسورهای هیبریدی در فضاهای پرخطر مانند پارکینگ‌های مسقف، یکی از راهکارهای موثر برای اخذ تاییدیه آتش نشانی است؛ چراکه نشان می‌دهد که سیستم ایمنی شما از تکنولوژی‌های دقیق و استاندارد بهره می‌برد. پس از به صدا درآمدن آژیر دتکتور مونوکسید کربن، برای قطع هشدار باید محیط از مونوکسید کربن پاک شود.
سنسور مونوکسید کربن را در کجا نصب کنید؟
بسیاری از افراد فکر می‌کنند که مونوکسید کربن به سمت بالا صعود می‌کند یا به پایین می‌نشیند، اما واقعیت این است که این گاز به‌طور یکنواخت در هوا پخش می‌شود. بنابراین محل نصب آشکارساز CO تنها به ارتفاع وابسته نیست، بلکه به شرایط محیطی، نوع اتاق و وجود دستگاه‌های احتراقی بستگی دارد. پس کجا و چگونه آن را نصب کنید؟ ادامه مطلب را بخوانید.
در اتاقی که دستگاه احتراقی دارد!
اگر اتاقی دارای منبع بالقوه تولید مونوکسید کربن، مانند اجاق گاز، دیگ بخار یا آب‌گرم‌کن است نحوه نصب آشکارساز با اتاق‌های معمولی تفاوت دارد. دلیلش هم این است که گازهای گرم ناشی از احتراق به سمت بالا حرکت می‌کنند و امکان دارد مونوکسید کربن را همراه خود بالا ببرند. نکات نصب در این اتاق‌ها عبارتند از:
- آشکارساز را بالای دستگاه احتراقی یا روی سقف نصب کنید.
- دستگاه را در فاصله افقی ۱ تا ۳متری از منبع احتراق نصب کنید.
- از نصب دستگاه در فاصله کمتر از ۳۰ سانتی‌متر از دیوارها یا گوشه‌ها بپرهیزید.
- در صورت داشتن سقف شیب‌دار، آشکارساز را در سمت بلندتر شیب نصب کنید.
یادتان نرود اگر نمی‌خواهید در دیوار یا سقف سوراخ ایجاد کنید، می‌توانید کیت نصب مغناطیسی به‌کار ببرید.
در اتاقی بدون دستگاه احتراقی!
در اتاق‌هایی مانند اتاق خواب یا نشیمن که منبع احتراقی ندارند، مونوکسید کربن به‌صورت یکنواخت در هوا پخش می‌شود. در چنین مواردی نیازی به نصب آشکارساز روی سقف نیست. نکات نصب در این اتاق‌ها عبارتند از:
- آشکارساز را در ارتفاع تنفس (ارتفاع نشستن، راه رفتن یا خوابیدن) نصب کنید.
- از نصب دستگاه نزدیک به دریچه‌های تهویه یا پشت پرده‌ها و مبلمان خودداری کنید.
- مطمئن شوید که صدای هشدار در تمام نقاط اتاق به گوش می‌رسد.
کجا سنسور مونوکسید کربن نصب نکنید؟
برخی مکان‌ها برای نصب آشکارساز مناسب نیستند و باعث اختلال در عملکرد آن یا خرابی زودرس می‌شوند.
- پشت پرده یا مبلمان
- در مناطق پر از جریان هوا مانند کنار پنجره یا در
- در فضاهای پر گرد و غبار مثل گاراژ یا گلخانه
- زیر تابش مستقیم آفتاب
- زیر پنکه سقفی یا دستگاه تهویه مطبوع
در ذهنتان حک کنید که نصب سنسور مونوکسید کربن در محیط‌های مرطوب خطرآفرین است! اتاق‌هایی مانند حمام یا بالای اجاق گاز مکان مناسبی برای نصب سنسور مونوکسید کربن نیستند. بخار آب زیاد عملکرد آشکارساز را مختل می‌کند و هشدارهای نادرست می‌دهد. در این شرایط آشکارساز را در اتاق مجاور مانند راهرو یا پاگرد نصب کنید.
نصب سنسور مونوکسید کربن برای چه پارکینگ هایی ضروری است؟
به نقل از سایت hawkequip: « پارکینگ‌های سرپوشیده به‌دلیل تجمع گازهای خطرناک ناشی از خودروها، به‌ویژه مونوکسید کربن (CO) و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)، همیشه با ریسک‌هایی برای سلامت افراد مواجه‌اند. به همین دلیل، تهویه مناسب در این فضاها ضروری است. برای ایمنی بیشتر، تمام پارکینگ‌های بسته باید با سنسورهای تشخیص CO و NO₂ تجهیز شوند. نصب و نگهداری منظم این سنسورها از واجبات است تا در صورت بالا رفتن سطح این گازهای آلاینده، سیستم تهویه را به‌صورت خودکار فعال و هوای آلوده را از فضا خارج کنند.»
پارکینگ‌های سرپوشیده برای جلوگیری از تجمع گازهای خطرناک مانند مونوکسید کربن (CO) از خودروهای بنزینی و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) از موتورهای دیزلی، به سیستم تهویه مکانیکی موثر نیاز دارند. از آن‌جا که در بیشتر این پارکینگ‌ها، بیشترین مصرف انرژی مربوط به عملکرد سیستم تهویه است، استفاده از تهویه هوشمند بر اساس نیاز واقعی هم کیفیت هوای داخل را حفظ می‌کند و هم در کاهش مصرف انرژی بسیار موثر است.
اما برخی تصور می‌کنند می‌توان از سنسورهای حرکتی برای فعال‌سازی تهویه استفاده کرد؛ در حالی‌که این روش نه‌تنها کارآمد نیست، بلکه ایمنی لازم را هم فراهم نمی‌کند. دلایل آن هم عبارتند از:
- امکان دارد تهویه بی‌دلیل و بی‌موقع فعال شود؛ فقط با حرکت افراد یا خودروها، حتی زمانی‌که هیچ گاز مضری در فضا وجود ندارد، که این موضوع باعث هدررفت انرژی می‌شود.
- سنسورهای حرکتی قادر به تشخیص گازهای خطرناک نیستند؛ مثلا اگر خودرویی روشن و ثابت باشد و گاز سمی تولید کند، این سنسورها متوجه نمی‌شوند و سیستم تهویه فعال نخواهد شد.
بنابراین تنها راهکار موثر و ایمن، استفاده از سنسورهای تخصصی برای تشخیص واقعی گازهای آلاینده است، نه حسگرهایی که فقط به حرکت واکنش نشان می‌دهند.
مهمترین منابع تولید گاز مونوکسید کربن در ساختمان‌ها کدامند؟
به نقل از کارشناس ارتباطات سازمان آتش نشانی تهران در سایت آتش نشانی: منابع و راه‌های تولید مونوکسید کربن عبارتند از:
- استفاده از وسایل گازسوز و گرمایش بدون دودکش
- نقص در دودکش و نشت گاز به فضای مسکونی
- استفاده از وسایل خوراک‌پز جهت گرمایش
- به‌کارگیری روشنایی گازی به مدت طولانی به‌خصوص در فضای بدون تهویه
- ضعف در دودکش شومینه
- خراب‌بودن مشعل شوفاژ
- آبگرم‌کن‌های دیواری و زمینی
- اتومبیل روشن در پارکینگ
- نقص فنی در و سایل گرمازا و نیم‌سوز بودن زغال چوب
کلام آخر ساتل صنعت
در این مقاله درباره سنسور مونوکسید کربن صحبت کردیم. حالا دیگر می‌دانید قاتلی نامرئی در خانه شما حضور دارد و منتظر لحظه‌ای غفلت از جانب شما است. گازی بی‌صدا، بی‌بو و بی‌رحم که جان را بی‌خبر می‌گیرد. دتکتور مونوکسید کربن نگهبانی ۲۴ساعته است که پیش از هر حادثه‌ای، فریاد هشدار سر می‌دهد. اگر برای جان عزیزانتان ارزش قائل هستید و قصد اخذ تاییدیه آتش نشانی دارید، همین امروز با کمک ساتل صنعت، قدمی جدی برای محافظت از جان‌ها بردارید. به صفحه اصلی سایت مراجعه کنید و با شماره‌های ما تماس بگیرید.
سوالات متداول
- چه زمانی سنسور مونوکسید کربن را کالیبره کنیم؟
به‌جز چک‌کردن دوره‌ای، سالی یک‌یار باید سنسور مونوکسید کربن را کالیبره کنیم. - استانداردهای نصب سنسورهای مونوکسید کربن کدامند؟
استانداردهای بین‌المللی مثل UL 2034 و EN 50291 برای نصب این سنسورها تصویب شده‌اند. - آیا نصب سنسور مونوکسید کربن در همه‌ی محیط‌ها اجباری است؟
بله در بسیاری از کشورها اجباری است. - ارتفاع نصب سنسور چقدر است؟
بهترین ارتفاع نصب سنسور در مسیر تنفس و ۱.۵ تا ۱.۸متری است. - بعد از هشدار سنسور مونوکسید کربن چه کار کنم؟
درها و پنجره‌ها را باز و وسایل گازسوز را قطع کنید سپس از خانه خارج شوید و با آتش‌نشانی تماس بگیرید.
