آتش‌سوزی در یک چشم‌برهم‌زدن از اتفاقی ساده به فاجعه‌ای تمام‌عیار تبدیل می‌شود و جان و مالتان را دود هوا می‌کند. وقتی آتش این‌قدر ناقلا و بی‌رحم است، تنها چند ثانیه غفلت خسارتی جبران‌ناپذیر به‌بار می‌آورد. اینجاست که سیستم اطفا حریق اتوماتیک مثل نگهبانی تیزبین و همیشه هوشیار وارد میدان می‌شود. سیستمی که بدون نیاز به انسان، با حسگرهای دقیق، آتش را شناسایی و در نطفه خفه می‌کند. در این مقاله از ساتل صنعت به سراغ انواع سیستم اطفا حریق اتوماتیک، اصول طراحی حرفه‌ای آنها و نکات خرید قطعات می‌رویم. پس تا انتها همراه ما بمانید و با آگاهی ایمنی محیطتان را به دست تکنولوژی بسپارید.
انواع سیستم اطفا حریق اتوماتیک
بحث آتش که به میان می‌آید بندبند وجودمان می‌لرزد و به‌دنبال هر راهی هستیم تا از آن پیشگیری یا حداقل، به‌موقع مهارش کنیم. پس حالا که به‌دنبال ابزاری قوی هستید باید بدانید که سیستم اعلام و اطفا حریق چیست و ضوابط سازمان آتش نشانی درمورد هرکدام چه می‌گوید. مهم‌ترین مدل‌های سیستم اطفا حریق اتوماتیک به شرح زیر هستند:
به نقل از سازمان آتش‌نشانی: «سیستم‌های اطفا حریق اتوماتیک مجهز به وسایل کشف حریق اتوماتیک هستند که برای عملکرد بدون دخالت انسان طراحی شده‌اند. برخی از این کاشف‌ها با دود یا گازهای خاص ناشی از سوختن فعال می‌شوند و برخی دیگر بر اساس حرارت و نور حاصل از شعله‌های روباز واکنش نشان می‌دهند.»
۱- سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه آب (Water Mist)
به نقل از وبسایتfireshieldsystemsltd: «سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه آب، مثل باران ریز و هوشمندی است که آتش را از بین می‌برد. این سیستم، قطره‌های آب را به ذراتی بسیار ریز تبدیل می‌کند؛ آن‌قدر ریز که بیشتر از قطره‌های آب به مه صبحگاهی شبیه هستند.»
همین مه، وقتی به دل آتش می‌زند، سه کار را هم‌زمان انجام می‌دهد: حرارت را از شعله می‌گیرد، اکسیژن اطراف آتش را کاهش می‌دهد و جلو گسترش آتش روی مواد سوختنی را می‌گیرد. در نتیجه، آتش بدون سروصدا و قبل از اینکه فرصت گسترش پیدا کند، با مصرف بسیار کمتر آب نسبت به سیستم‌های اسپرینکلر معمولی مهار می‌شود. (مقاله مرتبط: اسپرینکلر چیست)
در طراحی سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه آب باید فاصله و ارتفاع نازل‌ها به دقت محاسبه شود تا مه‌آب به‌درستی پخش شود. کلیدی‌ترین اجزای سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه آب عبارت‌اند از:
- نازل مه‌ساز: قلب سیستم، وظیفه پخش یکنواخت مه را دارد.
- پمپ یا منبع فشار: باید بتواند فشار لازم برای تبدیل آب به مه را تامین کند.
- مخزن ذخیره آب: برای تامین جریان پایدار هنگام اطفا مخزن ذخیره آب ضروری است.
- حسگر و کنترلر: چشم و مغز سیستم برای تشخیص و فرمان خاموش‌سازی حسگر و کنترلر هستند.
اجرای سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه آب برای مکان‌هایی مثل اتاق سرور، تابلو برق، موتورخانه، موزه یا اتاق تجهیزات پزشکی که آب زیاد ممنوع است یا تجهیزات حساسی دارند، به‌شدت کاربرد دارد.
۲- سیستم اطفا حریق اتوماتیک ورتکس
سیستم اطفا حریق اتوماتیک ورتکس مثل ابری نرم و حساب‌شده است که بی‌صدا به دل شعله می‌زند و آن را خفه می‌کند. این سیستم با ترکیب قطرات فوق‌ریز آب و گاز نیتروژن، ابری از مه خنثی به‌وجود می‌آورد که آتش را بدون آسیب جانبی خاموش می‌کند. قطره‌های این سیستم ریز هستند، اما کاری که انجام می‌دهند، بسیار بزرگ است. این سیستم گرمای شعله را با سرعت جذب می‌کند، اکسیژن اطراف آتش را کاهش می‌دهد و بدون اینکه آسیبی به محیط اطراف بزند از بازگشت آتش جلوگیری می‌کند.
نتیجه این فرایند اطفای سریع و بی‌دردسر، بدون ایجاد خسارت، بدون نیاز به درزبندی کامل محیط و بدون خاموش کردن تجهیزات حساس است. سیستم اطفا حریق اتوماتیک ورتکس از اجزا زیر تشکیل شده است:
- نازل ترکیبی: نقطه تخلیه مه ترکیبی که باید توزیع دقیق و یکنواخت داشته باشد.
- مخزن تحت فشار یا واحد ترکیب: برای تولید جریان هم‌زمان آب و نیتروژن به مخزن تحت فشار یا واحد ترکیب نیاز است.
- مخزن ذخیره آب و گاز: جهت حفظ حجم مورد نیاز برای اطفای کامل به مخزن ذخیره آب و گاز نیاز داریم.
- کنترلر مرکزی و حسگرها: تشخیص دقیق آتش و فرمان قطع سریع شعله به وسیله کنترلر مرکزی و حسگرها انجام می‌شوند.
مدل‌های ورتکس سیستم اطفا حریق اتوماتیک برای اجرا در فضاهایی مثل دیتاسنتر، اتاق سرور، تابلو برق، تجهیزات بیمارستانی، موزه‌ها و تاسیساتی مناسب هستند که کوچک‌ترین رطوبتی می‌تواند باعث خرابی سیستم شده و خسارت هنگفتی به مجموعه وارد شود.
۳- سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی
سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی مانند لایه محافظ نامرئی است که پیش از گسترش آتش، آن را خنثی می‌کند و بدون بر جای گذاشتن رطوبت، گردوغبار یا خسارت ثانویه، فضایی ایمن تحویل می‌دهد. این سیستم‌ها برای محیط‌هایی طراحی شده‌اند که وجود هرگونه آسیب فیزیکی یا آبی به تجهیزات غیرقابل‌پذیرش است. اطفا سریع و هدفمند آتش با کمترین تداخل در عملکرد تجهیزات حساس و بدون نیاز به عملیات پاک‌سازی پس از اطفا ویژگی متمایز آنها هستند. این سیستم مناسب استفاده در اتاق‌های سرور و تجهیزات IT، آزمایشگاه‌ها، سوخت‌خانه‌ها، موزه‌ها، اسناد آرشیوی و کشتی‌ها و تجهیزات دریایی است.
مکانیزم کارکرد سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی
سیستم AGES با سه نوع گاز مختلف کار می‌کند که هرکدام نقش خاصی در مهار آتش دارند:
- گازهای خنثی: مثل نیتروژن یا آرگون؛ با کاهش اکسیژن، شعله را خاموش می‌کنند اما نیاز به محیط کاملا درزگیر دارند.
- گازهای مهارگر شیمیایی: با واکنش شیمیایی جلوی ادامه شعله را می‌گیرند که نیاز به اتاق کاملا بسته دارند و نیازمند حجم ذخیره کمتری هستند.
- دی‌اکسیدکربن: مثل گاز خنثی عمل می‌کند اما برای فضاهایی که نمی‌توانند به‌خوبی درزگیری شوند، مناسب‌تر است.
اجزای کلیدی سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی
- حسگر و کنترلر مرکزی: چشم و مغز سیستم؛ وظیفه تشخیص آتش، پردازش داده‌ها و فرمان به تخلیه گاز را بر عهده دارد.
- کپسول‌های گاز: حاوی عامل خاموش‌کننده مانند FM-۲۰۰، CO₂، IG-۵۵ یا Novec ۱۲۳۰، متناسب با نوع خطر و محیط
- سیلندر پایلوت: سیلندر کم‌ظرفیتی که به‌صورت اولیه و خودکار فعال و باعث تحریک سایر سیلندرها می‌شود.
- شیرهای محرک: شیرهایی که در لحظه تخلیه با فرمان الکتریکی یا فشار گاز پایلوت باز می‌شوند.
- شیلنگ‌های محرک سیلندرها: رابط بین سیلندر پایلوت و شیرهای محرک، برای انتقال فشار اولیه فعال‌سازی
- شیلنگ‌ها و لوله‌های تخلیه گاز: کانال انتقال گاز از سیلندر به نازل‌ها؛ باید طبق محاسبات دقیق فشار و زمان طراحی شود.
- شبکه توزیع گاز: شامل لوله‌کشی چند دهنه جهت پخش یکنواخت گاز در محیط، به‌خصوص در فضاهای بزرگ یا چندبخشی
- نازل‌های خروج گاز: دهانه‌هایی با طراحی خاص برای پخش بهینه گاز، وابسته به نوع ماده خاموش‌کننده و حجم فضا.
- سوییچ فشار: مانیتورینگ فشار سیلندرها؛ هشدار کاهش فشار یا تخلیه احتمالی ناخواسته
- شیرهای برقی: کنترل الکتریکی برای باز و بسته کردن مسیر گاز یا فعال‌سازی تاخیری
- دستگاه تاخیر و هشدار ایمنی: سیستم‌های صوتی، نوری هشدار تخلیه با تاخیر زمانی مشخص برای تخلیه ایمن افراد از محیط
۴- سیستم اطفا حریق اتوماتیک آبی
سیستم اطفا حریق اتوماتیک آبی به‌عنوان خط مقدم دفاعی در زیرساخت‌های ایمنی حریق است که با استفاده از پاشش هدفمند آب، فرآیند احتراق را از طریق کاهش دما، خیس کردن سطح سوخت و محدودسازی گسترش شعله‌ها مختل می‌کنند. به‌دلیل سازگاری با محیط‌های انسانی و کارایی بالا در خاموش‌سازی آتش‌های کلاس A یعنی مواد جامد قابل احتراق، سیستم‌های آبی در طیف وسیعی از کاربری‌ها، از ساختمان‌های مسکونی و تجاری گرفته تا فضاهای صنعتی و انبارهای پرخطر، به‌عنوان گزینه‌ای استاندارد و مطمئن شناخته می‌شوند.
این سیستم‌ها در سه دسته‌ی اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که هر یک بسته به نوع ریسک، نوع سازه و نیاز عملیاتی، طراحی و پیاده‌سازی می‌گردد:
- اسپرینکلر (Sprinkler)
- پاشش باز یا اسپری آب (Deluge/Water Spray)
- مه‌آب (Water Mist)
۵- سیستم اطفا حریق اتوماتیک پودری (آیروسل)
وقتی سنسورهای اعلام حریق، دود یا حرارت را تشخیص می‌دهند، کپسول‌های آئروسل به‌صورت خودکار فعال می‌شوند. این کپسول‌ها حاوی ترکیب جامدی از کربنات پتاسیم هستند که پس از فعال‌سازی به حالت آئروسل درآمده و ذرات جامد با قطر کمتر از ۱۰ میکرومتر را در فضا پخش می‌کنند. این ذرات بدون نیاز به اکسیژن و بدون باقی‌گذاشتن مایعات یا پسماند قابل توجه، آتش را در مدت زمان کوتاهی مهار می‌کنند. ترکیب مورد استفاده غیر سمی، بدون فشار داخلی، و پایدار است تا زمانی که به‌صورت الکتریکی یا با واکنش گرمازا فعال شود. مکانیزم خاموش‌سازی چهار مرحله سیستم‌های آیروسل به شرح زیر است:
- کاهش و ایزوله‌سازی سوخت: ذرات آئروسل سطح سوخت را پوشانده و واکنش‌پذیری آن را کاهش می‌دهند.
- کاهش حرارت: با جذب گرمای محیط، دمای شعله به زیر نقطه احتراق می‌رسد.
- کاهش یا جداسازی اکسیژن: آئروسل محیط احتراق را خنثی می‌کند.
- مهار واکنش زنجیره‌ای: یون‌های پتاسیم فعال با رادیکال‌های آزاد شعله واکنش می‌دهند و چرخه احتراق را متوقف می‌کنند.
اجزای سیستم آئروسل
- ماژول آئروسل: کپسول حاوی ترکیب جامد آئروسل (بدون فشار داخلی)
- مدار فعال‌ساز الکتریکی: تحریک کننده سیستم در صورت اعلام خطر
- کنترل پنل مرکزی: مغز سیستم برای مدیریت سیگنال‌های هشدار
- سنسورهای دود و حرارت: تشخیص سریع وقوع حریق
- نشانگر وضعیت و ماژول هشدار: برای آگاه‌سازی ساکنین یا اپراتورها
کاربرد سیستم اطفا حریق آیروسل
این سیستم در فضاهای زیر که نصب سیستم‌های مرسوم گازی یا آبی دشوار یا پرهزینه است، کاربرد دارد:
- اتاق‌های کنترل و سرور
- کابینت‌های مخابراتی و تابلوهای برق
- اتاق ژنراتور و UPS
- فضاهای بسته در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی
- اتاق تجهیزات حساس بدون امکان استفاده از آب یا مواد مرطوب
۶- سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم
سیستم اطفا حریق فوم مانند پتویی ضخیم از حباب‌های پایدار عمل می‌کند که روی سطح آتش می‌نشیند و آن را از اکسیژن و گرما محروم می‌کند. این سیستم برای اطفای حریق مایعات قابل اشتعال یعنی کلاس B و جامدات آتش‌گیر یعنی کلاس A بسیار موثر است. فوم آتش را خفه می‌کند، مانع بخار شدن مواد قابل اشتعال می‌شود و سطح را خنک می‌سازد. اجزا اصلی سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم به شرح زیر است:
- مخزن فوم کنسانتره
- پمپ تزریق یا سیستم پرپاشی
- نازل‌ها یا ژنراتورهای فوم
- کنترل پنل و شیرهای خودکار
این سیستم برای پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی، انبار سوخت، آشیانه هواپیما و تاسیسات دریایی کاربرد دارد.
چک‌لیست خرید حرفه‌ای سیستم اطفا حریق اتوماتیک
اینکه کدام مدل سیستم را انتخاب کنید تا به مرحله اخذ تاییدیه آتش‌نشانی برسید، مشاوره تخصصی می‌طلبد. یک‌سری ویژگی‌های مشترک هم وجود دارد که باید در هنگام خرید خیلی دقیق آنها را زیر ذره‌بین بگذارید که به شرح زیر هستند:
- شناخت انواع تجهیزات: کپسول‌ها، سیستم‌های اتوماتیک (آبی، گازی، فوم)، شیلنگ، نازل، تابلو هشدار و …
- تطبیق با نوع آتش‌سوزی: کلاس A مواد جامد، B مایعات، Cگازها و E برق که هرکدام نیازمند خاموش‌کننده خاصی هستند.
- تناسب با محیط نصب: مثلا برای دیتاسنتر یا تابلو برق از سیستم‌های گازی بی‌پسماند استفاده کنید.
- سهولت استفاده: تجهیزاتی انتخاب کنید که آموزش و کاربری آسانی داشته باشند.
- داشتن استانداردهای بین‌المللی: مثل NFPA، EN، UL برای تضمین کیفیت و ایمنی
- برند معتبر با پشتیبانی داخلی: داشتن خدمات نصب، گارانتی و تامین قطعات یدکی
- مشخصات فنی دقیق: شامل فشار کاری، نوع نازل، چگالی ماده اطفایی و ظرفیت سیلندر
- دارای خدمات نگهداری و آزمون دوره‌ایITM: نصب حرفه‌ای، بازبینی سالانه و امکان شارژ مجدد
هزینه نصب سیستم اطفا حریق اتوماتیک
هزینه نصب سیستم اطفا حریق اتوماتیک به عوامل مختلفی بستگی دارد که بارزترین آنها عبارتند از:
- کاربری و نوع فضای ساختمان
- وسعت و ارتفاع سازه
- سطح کیفیت تجهیزات و برند انتخابی
- الزامات فنی و استانداردهای مورد استفاده
- نوع ریسک‌ها و ماهیت حریق احتمالی
برای برآورد هزینه دقیق می‌توانید با کارشناسان ساتل تماس بگیرید تا با بررسی عوامل مورد نیاز قیمت نهایی را به شما اعلام کنند.
کلام آخر
سیستم اطفا حریق اتوماتیک، محافظ خاموشی است که در لحظه خطر وارد عمل می‌شود و از جان و مال شما در برابر آتش محافظت می‌کند. این سیستم نه‌تنها ضرورت ایمنی، بلکه سرمایه‌ای برای آرامش و امنیت خانه یا محل کارتان است. انتخاب از میان نوع‌های مختلف این سیستم بدون مشاوره تخصصی یعنی ریسک بالا و احتمال انتخاب نامناسب؛ که هردو این موارد شما را با بحران جدی روبه‌رو می‌کند. همچنین شما را صدها پله از اخذ تاییدیه آتش‌نشانی به عقب می‌راند. برای احساس امنیت واقعی همین حالا با مشاوران ما در ساتل صنعت تماس بگیرید. شماره تماس ما را در صفحه اصلی سایت ببینید.
سوالات متداول
- چرا در دیتاسنترها از مه‌آب یا گاز استفاده می‌شود؟
برای حداقل آسیب به تجهیزات الکترونیکی و عملکرد سریع بدون ریخت‌وپاش آب در دیتاسنترها از سیستم اطفا حریق اتوماتیک مه‌آب یا گاز استفاده می‌شود. - آیا سیستم اطفا حریق اتوماتیک آئروسل برای محیط‌های باز مناسب است؟
خیر، آئروسل برای محیط‌های بسته local application یا total floodکارایی دارد؛ برای محیط باز توصیه نمی‌شود. - سیستم اطفا حریق اتوماتیک آماده چیست؟
این سیستم پیش‌ساخته در کارخانه طراحی شده و مناسب حفاظت فضاهای کوچک مانند تابلوهای برق، توربین‌های بادی و انبارهای ذخیره‌سازی است.
