اگزاست فن چیست؟ اگزاست فن، مثل راه نفسی برای فضاهای بسته است. این دستگاه با مکش هوای آلوده، گرم یا مرطوب و تخلیه آن به بیرون، به تهویه‌ی مناسب فضاهایی مثل ساختمان‌ها و پارکینگ‌ها کمک می‌کند. وجود آن به‌ویژه در پارکینگ‌های بسته برای جلوگیری از تجمع گازهای سمی ضروری است و نقش مهمی در اخذ تاییدیه آتش‌ نشانی دارد. در این مقاله از ساتل صنعت با هم بررسی می‌کنیم که اگزاست فن چیست، چه نوع‌هایی دارد و چگونه می‌توانیم آن را به‌درستی در ساختمان یا پارکینگ پیاده‌سازی کنیم.

مدل‌های مختلف هواکش صنعتی (اگزاست فن)	ویژگی‌ها	کاربردها
سانتریفیوژ حلزونی یک‌طرفه	دارای پروانه فوروارد یا بکوارد، مناسب تخلیه هوای راکد	کارگاه‌ها،بیمارستان‌ها، ادارات، سیرکولاسیون هوای آلوده
سانتریفیوژ دوطرفه	مکش هوا از دو سمت، مناسب کاربردهای سنگین	خطوط تولید صنعتی، اتاق‌های دستگاهی، تهویه فشار بالا
آکسیال دیواری	قابل نصب بر دیوار و پنجره، کم‌فشار، پرحجم	سوله، مرغداری، گلخانه، مکان‌های مرطوب یا با گاز خورنده
قارچی پشت‌بامی	طراحی شبیه قارچ، نصب در فضای آزاد	سرویس‌های بهداشتی عمومی، رستوران‌ها، بام مجتمع‌ها
فن دمنده یا مکنده	جهت جریان قابل انتخاب (مکش، دمش)	سیستم‌های تهویه فشار مثبت یا منفی

اگزاست فن چیست؟

بیایید در قدم اول ببینیم اگزاست فن چیست و کجا کاربرد دارد.در ساده‌ترین تعریف از این‌که اگزاست فن چیست؟ باید بگوییم، اگزاست فن‌ها با چرخش پروانه یا تیغه‌هایی که به موتور الکتریکی متصل‌ هستند، باعث حرکت هوا می‌شوند. این هوا شامل دود، بو، بخار یا گاز است که وجود آن‌ها در محیط‌های بسته خطرناک یا ناسالم هستند. اگزاست فن‌ها در انواع خانگی و صنعتی تولید می‌شوند. نوع صنعتی آن در فضاهایی مانند کارخانه‌ها، مرغداری‌ها، گلخانه‌ها، سوله‌ها و پارکینگ‌ها کاربرد دارد.

به نقل از سایت en.kgy-ind: «اگزاست فن (Exhaust Fan)  یا همان هواکش، دستگاهی است که با مکش هوا از فضا و تخلیه آن به بیرون، به تهویه هوا و بهبود کیفیت آن کمک می‌کند. این فن‌ها با ایجاد فشار منفی، هوای آلوده، گرم، مرطوب یا دارای گازهای مضر را به بیرون هدایت می‌کنند و در نتیجه، فضای داخلی را امن نگه می‌دارند.»

به‌طور کلی، این فن‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• اگزاست فن آکسیال (محوری)‌: با جریان هوای بالا، مناسب فضاهای بزرگ با نیاز به تهویه سریع است.
• اگزاست فن سانتریفیوژ (گریز از مرکز): با فشار بالا و قدرت پرتاب بیشتر، مناسب فضاهایی با مسیر تخلیه پیچیده‌تر است.

استفاده صحیح از اگزاست فن، به‌ویژه در مکان‌هایی مانند پارکینگ‌ها و فضاهای بسته صنعتی، به سلامت افراد کمک می‌کند و یکی از پیش‌نیازهای مهم برای اخذ تاییدیه آتش‌نشانی به شمار می‌آید.

اگزاست فن چگونه کار می‌کند؟

تا این‌جا گفتیم که اما برای نحوه عملکرد زمانی را به یاد بیاورید که در بطری گازداری را باز می‌کنید؛ همان‌طور که گاز با فشار بیرون می‌زند، اگزاست فن هم با روشن شدن، هوای آلوده را به بیرون هل می‌دهد.

به نقل از سایت Crompton: «اگر برایتان سوال شده که اگزاست فن چیست و دقیقا چه‌طور کارش را پیش می‌برد، باید بگوییم که این دستگاه با ایجاد فشار منفی در محیط، هوای آلوده یا گرم را به بیرون مکش می‌کند و به‌طور طبیعی باعث ورود هوای تازه به فضا می‌شود. اجزای اصلی آن شامل موتور، پروانه (تیغه‌ها) و بدنه‌ی محافظ است.»

وقتی فن روشن می‌شود، موتور تیغه‌ها را با سرعت بالا می‌چرخاند و نیروی مکشی ایجاد می‌شود. این مکش، هوای راکد محیط را به سمت فن می‌کشد، از میان تیغه‌ها عبور می‌دهد و از طریق کانال یا دریچه به بیرون هدایت می‌کند. این روند تا زمانی ادامه دارد که هوای داخل فضا به‌طور کامل با هوای تازه جایگزین شود.

اهمیت استفاده از فن اگزاست در پارکینگ‌‌ها

مطابق ضوابط ایمنی و آتش نشانی، جهت تخلیه دود و گازهای متصاعد شده ناشی از حریق در فضاهای پارکینگ که به صورت مسدود و بسته هستند، اجرای سامانه اگزاست و هوای جبرانی ( هوای تازه) الزامی است. به طور کلی، این سامانه مجموعه‌ای متشکل از کانال کشی، فن و جت فن هستند مهم‌ترین عنصر در سامانه تخلیه دود پارکینگ‌ها، فن‌ها هستند. جهت تخلیه و مکش دود و محصولات گازی ناشی از حریق از فن های اگزاست و جهت هوا رسانی به منظور مثبت شدن فشار هوا و هدایت مسیر دود به سمت دریچه‌های اگزاست از فن‌های هوای تازه استفاده می‌شود. (مقاله مرتبط:‌ سیستم کنترل دود)

جهت تخلیه دود مناسب، فشار هوای موجود در فضا (با ایجاد دود و گازهای حریق) نباید به طور کامل منفی باشد چرا که سبب سکون و عدم حرکت دود می‌گردد؛ لذا از کانال کشی و فن هوای جبرانی ( هوای تازه) به این منظور استفاده می‌شود. از طریق کانال کشی و دریچه‌های پیش بینی شده برای اگزاست و هوای تازه ( هوای جبرانی) نیز نسبت به فرآیند خروج دود از فضا به وسیله فن‌ها اقدام می‌شود. در مواقعی که ارتفاع سقف پارکینگ کمتر از حد مجاز و ابعاد کانال‌ها بزرگ هستند برای مقابله با تداخلات اجرایی متعدد در مسیر کانال کشی، از جت فن‌ها  برای هدایت و انتقال هوای تازه استفاده می شود.

انواع هوای جبرانی و اگزاست فن چیست؟

فن های اگزاست و هوای جبرانی (هوای تازه) دو گونه اند که در ادامه به طور اجمالی به معرفی هر یک پرداخته‌ایم:

فن های سانتریفیوژ یا گریز از مرکز( Centrifugal fan)

فن‌های سانتریفیوژ انواع و کاربردهای مختلفی دارند اما مدل‌هایی که بیشتر در زمینه تخلیه دود پارکینگ ها مورد استفاده قرار می‌گیرند فن‌های Backward و Forward هستند. 

• فن های سانتریفیوژ Backward: این نوع فن‌ها دارای پره‌هایی هستند که به سمت عقب متمایل شده‌اند. این فن‌ها برای دبی هوای کمتر و افت فشار بالاتر مورد استفاده قرار می گیرند. راندمان بالاتر و تولید صدای کمتری نیز دارند.
• فن های سانتریفیوژ Forward: پره‌های این فن‌ها به سمت جلو متمایل شده‌اند و در مقایسه با فن‌های بکوارد، دبی هوای بیشتری تولید می‌کنند و برای افت فشار پایین مناسب تر هستند، اما راندمان کمتری دارند و صدای بیشتری نیز تولید می‌کنند.
• 

 فن های آکسیال(Axial Fan)  یا بین کانالی:

 فن آکسیال (Axial Fan) در حقیقت به نوعی از فن ها گفته می‌شود که هوا در داخل آن به صورت موازی با محور پروانه جریان دارد. در فن‌های بزرگ، الکترو موتور فن‌ها داخل محفظه داخلی آن قراردارد. راندمان این فن‌ها می‌تواند 70 تا 80 درصد باشد و در صورت کاربری برای تخلیه دود برای افت فشارهای بالای 500 Pa مناسب نیستند. فن های آکسیال می‌توانند با توجه به نوع طراحی خود انواع مختلفی داشته باشند که مهم‌ترین آنها شامل فن آکسیال پروانه‌ای یا فن ملخی (Axial Propeller Fan)، فن آکسیال پره‌ای (Vane Axial Fan) و فن آکسیال لوله‌ای یا اگزاست فن کانالی (Tube Axial Fan) است.

تفاوت فن های سانتریفیوژ و آکسیال

با توجه به اینکه فن های آکسیال ابعاد و حجم کوچکتری دارند برای جانمایی در فضاهای دارای محدویت مناسب‌تر هستند و امکان نصب به صورت عمودی و افقی را دارند. مطابق آیین نامه سازمان ایمنی و آتش نشانی در صورت استفاده از فن های آکسیال به عنوان فن اگزاست پارکینگ ها، این فن‌ها می‌بایست حداقل قابلیت مقاومت حریق تا 300 درجه یا بیشتر را داشته باشند و به اصطلاح F-300، F-400 و… باشند.

فن های آکسیال در افت فشارهای بالا راندمان پایین‌تری نسبت به فن های سانتریفیوژ دارند لذا درصورت افت فشار بالا در مسیر کانال کشی و انتقال هوا، فن های سانتریفیوژ کارآیی بهتری دارند. از هر دو مدل فن سانتریفیوژ و آکسیال برای اگزاست و یا هوای تازه ( هوای جبرانی) می‌توان بهره برد و سازمان ایمنی و آتش نشانی تهران محدویتی برای این موضوع ذکر نکرده است. مهم‌ترین موضوع تامین دبی هوای موردنیاز( مطابق با مساحت و ابعاد پارکینگ‌ها) و در نظر گرفتن افت فشار هوا جهت تخلیه دود و هوا رسانی است.

بنا به ضوابط مربوط به سامانه تخلیه دود، دبی هوای فن هوای تازه ( هوای جبرانی) ۰٫۵ تا ۰٫۷۵  دبی موردنیاز برای فن اگزاست هست. برای تخلیه دود و اگزاست دو عدد فن با ۵۰ درصد دبی کل موردنیاز اگزاست هوا استفاده می‌شود. برای هوای تازه نیز دو عدد فن با ۵۰ درصد دبی مورد نیاز هوای جبرانی استفاده می‌گردد. در واقع سامانه تخلیه دود و هوای جبرانی شامل 4 عدد فن با ۵۰ درصد ظرفیت‌های موردنیاز است.

مزایا و معایب استفاده از اگزاست فن چیست؟

مانند هر وسیله‌ و قطعه‌ای این مدل هواکش هم معایب و مزایابی دارد. بیایید ببینیم خوبی‌ها و محدودیت‌های استفاده از اگزاست فن چیست.

مزایا و معایب استفاده از اگزاست فن
مزایا	بهبود تهویه هوا، کاهش رطوبت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و افزایش راحتی و آسایش
معایب	هزینه‌های نصب و نگهداری بالا، تولید صدا، نیاز به فضای کافی برای نصب، هزینه تعمیر یا تعویض قطعات

به نقل از سایت آتش‌نشانی: «در زمان آتش‌سوزی، گازهای بسیار داغ و منبسط‌ شده به زیر سقف صعود می‌کنند و خطر افزایش دما و گسترش آتش را بالا می‌برند. حالا نقش اگزاست فن چیست؟ اگزاست فن با تخلیه سریع این گازها، از تجمع حرارت جلوگیری کرده و ایمنی محیط را افزایش می‌دهد.»

۵ راز انتخاب اگزاست فن مناسب برای فضای شما

شاید بپرسید برای محیط شما بهترین اگزاست فن چیست؟ این انتخاب به عوامل متعددی وابسته است. همان‌طور که برای هر اتاق چراغی با شدت نور مشخص انتخاب می‌کنید، در مورد تهویه هم باید فن متناسب با نیاز همان فضا را در نظر بگیرید.

• ابعاد فضا را مشخص کنید: حجم یا متراژ فضا مستقیما تعیین‌کننده مقدار هوایی است که باید تهویه شود. برای تهویه موثر، اگزاست فن باید بتواند هوای داخل فضا را حداقل ۸ تا ۱۰ بار در هر ساعت تعویض کند. ظرفیت هوادهی فن‌ها معمولا با واحد فوت مکعب بر دقیقه مشخص می‌شود.
• هدف از نصب را در نظر بگیرید: هر فضا نیاز تهویه‌ای متفاوتی دارد. مثلا در آشپزخانه و سرویس بهداشتی، به‌دلیل وجود رطوبت و بو، باید از اگزاست فن‌هایی با CFM  بالا استفاده کنید. اما در اتاق انباری یا فضاهای کم‌رفت‌و‌آمد، فن‌هایی با قدرت کمتر هم کافی هستند.
• نوع اگزاست فن را انتخاب کنید: اگزاست فن‌ها انواع مختلف سقفی، دیواری و کانالی دارند. انتخاب نوع مناسب بستگی به ساختار معماری فضا دارد. فن سقفی برای تهویه مرکزی مناسب است، درحالی‌که مدل دیواری یا کانالی، برای فضاهای خاص‌تر یا پنهان‌کاری بیشتر به‌کار می‌رود.
• میزان صدای فن را بررسی کنید: در محیط‌های مسکونی، صدای فن اهمیت زیادی دارد. برخی اگزاست فن‌ها دارای رده‌بندی نویز پایین هستند و صدای کمتری تولید می‌کنند. البته معمولا هر چه فن صدای کمتری بدهد، قیمت آن بالاتر است.
• به بهره‌وری انرژی توجه کنید: اگر به‌دنبال مصرف بهینه و کاهش هزینه‌های بلندمدت می‌گردید، فن‌هایی با برچسب Energy Star یا دارای امکاناتی مانند تایمر و کنترل سرعت متغیر انتخاب بهتری هستند. این مدل‌ها مصرف انرژی را کاهش می‌دهند و کارایی کلی تهویه را هم افزایش می‌دهند.

چک‌لیست انتخاب اگزاست فن مناسب برای ساختمان و پارکینگ

به نقل از سایت nfpa، بهترین اگزاست فن مناسب برای ساختمان و پارکینگ دارای ویژگی‌های زیر هستند:

۱- محاسبه حجم فضا

• تعیین متراژ فضا (طول × عرض × ارتفاع) برای انتخاب ظرفیت CFM مناسب
• مثال: برای یک پارکینگ ۶۰ متری با سقف ۳ متری، حداقل ۴۸۰ CFM نیاز است (با فرض ۸ بار تعویض هوا در ساعت)

۲- نوع کاربرد فضا

• فضاهای پررطوبت (آشپزخانه، حمام)= CFM بالا
• فضاهای بسته و آلوده مانند پارکینگ= فن‌های قدرتمند با قابلیت تخلیه گازهای آلاینده مانند CO

۳- انتخاب نوع فن

• سقفی: برای تهویه مرکزی
• دیواری: نصب سریع و کاربردی
• کانالی یا خطی: برای فضاهای پنهان یا کانال‌کشی پیچیده

۴- بررسی صدای تولیدی (dB)

• زیر ۴۰ دسی‌بل: مناسب فضای مسکونی
• بالای ۶۰ دسی‌بل: مناسب محیط‌های صنعتی یا پارکینگ‌های غیرمسکونی

۴- مصرف انرژی و امکانات هوشمند

• بررسی برچسب Energy Star
• وجود سنسور رطوبت، تایمر، کنترل سرعت

۵- رعایت الزامات آتش‌نشانی

• انتخاب فن‌هایی با قابلیت تخلیه اضطراری دود و گاز
• تهیه نقشه کانال‌کشی بر اساس استانداردهای ملی (مثلا مبحث ۱۴ مقررات ملی ساختمان)

نحوه جانمایی هوای تازه و اگزست فن چیست؟

جانمایی فن های اگزاست می بایست به گونه ای باشد که دود و محصولات گازی ناشی از حریق متصرفین را تحت تاثیر قرار ندهد و تا حد امکان به دور از ساختمان و محل تردد ساکنین باشد لذا بنا به ضوابط مربوطه رعایت حداقل فاصله 3 متری از نما و کف ساختمان و همچنین ساختمان های مجاور الزامی است.

در جانمایی فن های هوای تازه محدویتی برای فاصله از ساختمان در نظر گرفته نشده است و لیکن این فن‌ها می‌بایست به گونه‌ای جانمایی شوند  که در مجاورت فن های اگزاست نباشد تا دود خارج شده از پارکینگ‌ها مجدد به داخل پارکینگ برنگردد در غیر این صورت باعث اخلال در سامانه تخلیه دود خواهد شد. در صورتی که فن‌های سامانه تخلیه و تهویه پارکینگ در مجاورت هم باشد رعایت حداقل فاصله 6 متری بین خروجی فن اگزاست و ورودی فن هوای جبرانی الزامی می باشد.

کاربردهای انواع اگزاست فن چیست؟

فن‌ها با توجه به نوع طراحی و عملکرد، در صنایع و فضاهای مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارند. از جمله مهم‌ترین این کاربردها موارد زیر هستند:

1. کنترل شرایط هوایی و تامین آسایش حرارتی افراد: از فن‌ها برای تنظیم دما، رطوبت و جریان هوا به منظور ایجاد محیطی مطلوب برای ساکنان استفاده می‌شود.
2. تامین هوای تازه در سیستم‌های اعلام و اطفای حریق: در زمان بروز آتش‌سوزی، فن‌ها به تامین هوای تازه برای مسیرهای فرار یا حفظ فشار مثبت در فضاهای امن کمک می‌کنند.
3. تهویه عمومی فضاها: تخلیه هوای آلوده و جایگزینی آن با هوای تازه به‌منظور حفظ کیفیت هوای داخلی
4. تخلیه دود: به‌ویژه در پارکینگ‌ها، تونل‌ها و ساختمان‌های بلند، فن‌های تخلیه دود نقش مهمی در افزایش ایمنی حین آتش‌سوزی دارند.
5. خنک‌سازی خودروها و سیستم‌های مکانیکی: استفاده از فن برای کاهش دمای موتور و اجزای فنی در خودروها و ماشین‌آلات صنعتی.
6. فرآیند خشک‌سازی (Drying): در صنایع غذایی، نساجی و چوب برای خشک‌کردن مواد یا محصولات با جریان هوای گرم.
7. گردوغبار‌زدایی (Dust Removal): در محیط‌های صنعتی یا کارگاه‌های تولیدی برای جمع‌آوری و تخلیه ذرات معلق و گردوغبار.

کلام آخر ساتل صنعت

در این مقاله به شما گفتیم که اگزاست فن چیست و چه کاربردی دارد. حالا دیگر می‌دانید که  اگزاست فن مانند تنفس مصنوعی برای فضاهای بسته عمل می‌کند؛ هوای آلوده، گرم یا مرطوب را بیرون می‌فرستد و هوای تازه را جایگزین می‌کند. استفاده از اگزاست فن‌های استاندارد و باکیفیت، به‌ویژه در پارکینگ‌ها و فضاهای بسته موجب حفظ سلامت ساکنان می‌شود. همچنین از موارد واجب برای اخذ تاییدیه آتش‌نشانی هم به‌شمار می‌رود. ساتل صنعت با تولید و عرضه‌ی انواع اگزاست فن صنعتی مطابق با مقررات ملی ساختمان، همراه مطمئن شما در اجرای سیستم اطفا حریق، طراحی سیستم اعلام حریق و  سیستم تهویه‌ی اصولی و دریافت تاییدیه‌های ایمنی است.

سوالات متداول

1. اجزای تشکیل‌دهنده اگزاست فن چیست؟
   اجزای اصلی اگزاست فن شامل موتور الکتریکی، پره‌ها، محفظه (هوزینگ)، شبکه محافظ و در برخی مدل‌ها دمپر و صفحه کنترل است.
2. CFM چیست؟
   CFM میزان حجم هوایی است که یک فن در یک دقیقه جابه‌جا می‌کند و نشان‌دهنده ظرفیت تهویه آن است.
3. نکات مهم در انتخاب ظرفیت اگزاست فن چیست؟
   در انتخاب اگزاست فن باید به مقاومت جریان هوا، نوع آلاینده‌ها و شرایط محیطی مانند رطوبت یا گردوغبار توجه کرد.