آتش می‌سوزاند اما این دود است که می‌کشد! در بیشتر آتش‌سوزی‌ها، مرگ‌ومیر به دلیل استنشاق دود سمی رخ می‌دهد. اینجاست که اهمیت سیستم کنترل دود به چشم می‌آید. سیستم کنترل دود، یک سیستمی الزامی برای نجات جان افراد و حفظ تجهیزات است و وجودش برای تاییدیه‌های ایمنی ساختمان، مثل اخذ تاییدیه آتش نشانی ضرورت دارد. در این مقاله از ساتل صنعت پویا با ما هم‌قدم شوید تا به جواب سؤالاتتان درباره طراحی، عملکرد و استانداردهای به‌روز این سیستم در سال ۱۴۰۴ برسید.
سیستم کنترل دود چیست؟
سیستم کنترل دود راهنمایی هوشمند در دل دود و آتش است. همان‌طور که در تونلی مه‌آلود به چراغ راهنما نیاز دارید تا مسیر خروج را پیدا کنید، در آتش‌سوزی هم این سیستم تمام‌قد می‌ایستد تا دود در مسیرهای نجات پخش نشود و افراد سریع‌تر و ایمن‌تر فرار کنند.
به نقل از سایت tfp1: «سیستم کنترل دود سیستمی مکانیکی است که حرکت دود و هوا را در داخل ساختمان کنترل می‌کند. هدف اصلی این سیستم حفظ شرایط قابل‌تحمل برای ساکنان، تا زمان تخلیه کامل ساختمان است. این سیستم به حدی اهمیت دارد که در بسیاری از ساختمان‌ها برای دریافت تاییدیه‌های ایمنی مانند اخذ تاییدیه آتش‌نشانی، نصب و راه‌اندازی آن از واجبات است.»
دود در هنگام آتش‌سوزی جان انسان را نشانه می‌گیرد. در عرض چند دقیقه، حجم عظیمی از دود فضای بزرگی را پر می‌کند و باعث کاهش دید و ایجاد شرایط خطرناک برای تنفس می‌شود. مکانیزم طراحی سیستم کنترل دود بر پایه ایجاد جریان هوای جهت‌دار و استفاده از فشار مثبت است. در حقیقت، با ایجاد هوا با فشار بالا در نواحی مجاور مناطق دودگرفته، از گسترش دود به مسیرهای فرار، راه‌پله‌ها، آسانسورها و بخش‌های حساس جلوگیری می‌شود. با این فرایند دود در محل‌های تعیین شده باقی می‌ماند و مسیرهای امن برای تخلیه افراد ایجاد می‌شود.
طراحی نوین سامانه مدیریت و تخلیه دود برای ایمنی پیشرفته
حالا که با مفهوم سیستم کنترل دود آشنا شدیم، بد نیست گوشه چشمی به چگونگی طراحی آن بیندازیم. با در نظر گرفتن روش‌های متنوع موجود در این حوزه، قادریم سیستمهای کنترل دود را به شکلی کارآمد و متناسب با نیاز محل مورد نظر طراحی کنیم. در حالت کلی سیستمهای تخلیه دود به دو دسته زیر تقسیم بندی می‌شوند:
- سیستمهای غیراختصاصی: گاهی سیستم کنترل دود (SCM) به‌جای اینکه تجهیزات مخصوص خودش را داشته باشد، از بخش‌هایی از ساختمان کمک می‌گیرد که در اصل برای کارهای دیگری مثل گرمایش، سرمایش یا تهویه هوا طراحی شده‌اند. به این نوع سیستم‌ها، غیراختصاصی می‌گویند.
- سیستمهای اختصاصی: وقتی سیستم مدیریت و کنترل دود تجهیزات مخصوص خودش را دارد و فقط برای همین کار طراحی شده، به آن سیستم اختصاصی گفته می‌شود. شبیه این است که برای درست کردن قهوه، از دستگاه قهوه‌ساز استفاده کنیم، نه از کتری یا مایکروویو!
برای اینکه تصمیم بگیرید از سیستم اختصاصی یا غیراختصاصی استفاده کنید، باید شرایط ساختمان، نوع پروژه، بودجه و نیازهای ایمنی را در ذهن بیاورید. برای سیستمهای مدیریت و کنترل دود، اول از همه باید با صاحب پروژه، طراحان و مراجع ذی‌صلاح به توافق برسید. این توافق بر پایه خلاصه‌ای از طراحی است که وظایف و جزئیات اولیه سیستم را مشخص می‌کند. این کار باعث می‌شود همه تیم از همان ابتدا با هم هماهنگ باشند. در این مرحله، درک دقیق از ماهیت و ترکیب دود در هنگام آتش‌سوزی همه چیز را شفاف می‌کند.
به نقل از سایت آتش‌نشانی: «دود فقط گاز یا بخار نیست بلکه ترکیبی از ذرات بسیار ریز جامد شامل مواد نسوخته، نیم‌سوخته یا حتی سوخته است که داغ یا سمی هستند. همچنین در فضای دودآلود، بخارات معلق هم حضور دارند. قطرات ریز مایعی که شامل بخار آب ناشی از سیستمهای اطفا یا روغن‌های سوخته می‌شود. آشنایی با این ترکیبات به طراح کمک می‌کند تا در انتخاب تجهیزات مناسب، تعیین مسیرهای تهویه و در نظر گرفتن استانداردهای ایمنی، تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرد.»
انواع سیستم کنترل دود
دو نوع اصلی سیستمهای کنترل دود، مانند دو محافظ وفادار در نبرد، باعث حفظ ایمنی افراد می‌شود: سیستمهای مدیریت دود که دود را به بیرون هدایت می‌کنند و سیستمهای محصورسازی دود که مانند دیواری مستحکم، از ورود دود به مناطق حساس جلوگیری می‌کنند. هر دو سیستم، اگرچه روش‌های متفاوتی دارند ولی در هدفی مشترک، یعنی نجات جان انسان‌ها، هم‌پیمان هستند.
سیستم مدیریت دود
سیستم مدیریت دود برای فضاهای وسیع مانند انبارها و ساختمان‌های بزرگ طراحی شده است و دو نوع اصلی دارد:
- سیستم تخلیه مکانیکی دود: پروپیلرها دود و هوا را به خارج منتقل می‌کنند و هوای تازه به فضای بزرگ‌تر تزریق می‌شود.
- سیستم تهویه طبیعی دود: در سیستم تهویه طبیعی دود، دود با استفاده از خاصیت جاذبه خارج می‌شود.
- سیستم محصورسازی دود
سیستمهای محصورسازی دود با ایجاد موانع فیزیکی و فشار مثبت، از ورود دود به مناطق حساس جلوگیری می‌کند. انواع این سیستم کنترل دود عبارت‌اند از:
- فشرده‌سازی راه‌پله: فن مکانیکی با ایجاد فشار مثبت در راه‌پله‌ها، هوای تازه را به داخل آنها تزریق می‌کند و مانع از ورود دود به این فضا می‌شود.
- فشرده‌سازی آسانسور: فن مکانیکی با ایجاد فشار مثبت در راه‌پله‌ها، هوای تازه را به داخل آنها تزریق می‌کند و مانع از ورود دود به این فضا می‌شود.
- کنترل دود منطقه‌ای: یک منطقه خاص از دود محافظت می‌شود.
- فشرده‌سازی وستیبول: یک ناحیه وستیبول تحت فشار مثبت قرار می‌گیرد تا دود به آن وارد نشود.
- فشرده‌سازی منطقه پناهگاه دود: یک ناحیه خاص به‌گونه‌ای فشرده می‌شود که دود نتواند به آن وارد شود.
سیستم کنترل دود چگونه فعال می‌شود؟
زمانی که شاخک‌های یک یا چند دستگاه تشخیص آتش بجنبند، سیستم کنترل دود فعال می‌شود. مثلا وقتی حسگر دود ساختمان، سیستم آب‌پاش یا سیستم تشخیص حرارت فعال شود، سیستم کنترل دود هم شروع به کار می‌کند. این عملیات مانع انتشار دود می‌شود و امنیت ساکنان را حفظ می‌کند.
تذکرات فنی سیستم کنترل دود برای درج در نقشه‌های اجرایی
رعایت نکاتی در نقشه‌های اجرایی برای سازمان آتش‌نشانی اهمیت دارد و برای اخذ تاییدیه، باید به آنها دقت کنید. بخشی از این قوانین به شرح زیر است:
- سرعت متوسط حرکت هوا در پارکینگ بیشتر از ۲ متر بر ثانیه نباشد.
- پارکینگ‌ها باید به زون‌های دود مجزا با سامانه‌های مستقل تقسیم شوند.
- کانال زون‌های دود نباید از یکدیگر عبور کنند.
- فن‌های تخلیه و جت فن‌ها باید حداقل یک ساعت در برابر حرارت ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد مقاومت کنند.
- فن‌های هوای جبرانی می‌توانند از نوع معمولی انتخاب شوند.
- در صورت استفاده از دو فن موازی، باید به سامانه تعویض خودکار (shift switch) مجهز شوند.
- استفاده از دمپر هوا (Air operated) در محل اتصال فن به کانال الزامی است.
- محل نصب فن‌ها باید به حفاظ مناسب مجهز شوند.
- دهانه کانال‌های ورودی و خروجی هوا باید حداقل ۳ متر از یکدیگر فاصله داشته و مستقیما روبه‌روی هم نباشند.
- به‌گونه‌ای طراحی شوند که هوای تخلیه شده مجدد به داخل برنگردد.
- دهانه کانال‌های هوای جبرانی باید حداقل ۳ متر از دودکش‌ها و هواکش‌های دیگر فاصله داشته باشد.
- دهانه کانال خروج هوا باید حداقل ۳ متر از دستگاه‌های هواساز و مسیرهای فرار فاصله داشته باشد.
- نقاط خروج هوای تخلیه باید به گونه‌ای پیکربندی شوند که دود را به داخل ساختمان برنگردانند.
- کلیه داکت‌ها، کانال‌ها و اتصالات باید در برابر دمای حداقل ۸۰۰ درجه سانتی‌گراد مقاومت داشته باشند.
- کانال‌هایی که از فضایی با مقاومت مشخص عبور می‌کنند باید مقاوم‌سازی شوند.
- در صورت استفاده از کانال‌های مشترک، باید از دمپر موتوردار مناسب استفاده شود.
- سرعت هوا در مسیرهای قرار و رمپ‌ها نباید بیشتر از ۵ متر بر ثانیه باشد.
- عملکرد سامانه‌ها باید با تست عملکردی بررسی شوند.
- سامانه‌های تهویه پارکینگ باید با یک منبع تغذیه ثانویه (برق اضطراری) در ارتباط باشند.
- نایلو و پانل کنترل باید با مصالح مقاوم در برابر حریق تفکیک شوند.
- پشتیبانی سامانه‌های تخلیه باید بعد از کنتور برق و با فیوز مخصوص آتش‌نشانی انجام شود.
- کلیه فیوزها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که در صورت قطع، فقط سامانه‌های ایمنی و آتش‌نشانی برق داشته باشند.
کلام آخر
سیستم کنترل دود، فرشته گمنام ساختمان شماست که انتخاب صحیح آن جان و سرمایه‌تان را نجات می‌دهد و مهر تایید ایمنی آتش‌نشانی را بر پیشانی پروژه‌تان می‌زند. همین حالا با طراحی و اجرای حرفه‌ای، آینده‌ای امن بسازید چرا که ایمنی، انتخاب نیست؛ ضرورت است. ما در تیم قدرتمند ساتل صنعت از مرحله مشاوره گرفته تا طراحی سیستم اعلام حریق و اجرای سیستم اطفا حریق پروژه‌ها در کنارتان هستیم و ریزبه‌ریز نکته‌های مهم را کف دست شما می‌گذاریم. کافی است با شماره ۰۲۱۲۲۸۷۵۳۵۰ تماس بگیرید و قدم اول را برای ساختن ساختمانی مطابق با استانداردهای روز بردارید.
سوالات متداول
- آیا سیستم کنترل دود باید با سیستم تهویه ساختمان هماهنگ باشد؟
بله سیستم کنترل دود باید با سیستمهای تهویه مطبوع (HVAC) و سایر تجهیزات مرتبط هماهنگ باشد تا در زمان حریق، اولویت عملکرد با کنترل دود باشد و از انتشار دود جلوگیری شود. - سیستم کنترل دود چگونه و با چه سرعتی باید فعال شود؟
سیستم باید به طور خودکار (در صورت لزوم، دستی) فعال شده و ظرف حداکثر ۱۰ ثانیه پس از دریافت سیگنال از سیستم تشخیص حریق، واکنش نشان دهد. - آیا سیستم باید در برابر قطع برق مقاوم باشد؟
بله سیستم باید طوری طراحی شود که در صورت قطع برق تا ۱۵ دقیقه عملکرد اجزای آن حفظ شود و پس از بازگشت برق به‌صورت خودکار بازیابی گردد. - اجزای سیستم کنترل دود کدام‌اند؟
فن‌های تخلیه دود، سنسورهای دود و حرارت، سیستمهای هشداردهنده، فن‌های تامین هوای تازه، دمپرهای دود و تابلوهای کنترل مرکزی اجزای سیستم کنترل دود هستند.
