سیستم اعلام حریق مثل یک تیم اورژانس، بی‌صدا در دل ساختمان شما است. هر عضو وظیفه‌ای مشخص دارد و وقتی خطر نزدیک می‌شود، این تیم بدون اتلاف وقت وارد عمل می‌شود. اما اگر یکی از اعضا وظیفه‌اش را درست انجام ندهد، واکنش کل سیستم با تاخیر یا خطا روبه‌رو می‌شود. اجزای سیستم اعلام حریق نیز متشکل از تجهیزات تشخیص، هشدار، کنترل و انتقال اطلاعات هستند که در کنار هم هشدارهای فوری را صادر می‌کنند.

آشنایی با این اجزا فقط برای درک بهتر سیستم نیست؛ بلکه برای اجرای سیستم اعلام حریق به طور اصولی، نگهداری درست و اخذ تاییدیه آتش‌ نشانی، مهم و ضروری است. در این مقاله از ساتل صنعت تریبون را به دست هر کدام از اجزای سیستم اعلام حریق می‌دهیم تا با نقش هر عضو آشنا شوید.

سیستم اعلام حریق چیست؟

بیایید اول ببینیم سیستم اعلام حریق چیست تا بعد تک‌تک اجزای سیستم اعلام حریق را معرفی کنیم. سیستم اعلام حریق را فقط به چشم آژیر ساده‌ای نبینید. این سیستم، شبکه‌ای هوشمند و هماهنگ از حسگرها، کنترل‌ها و هشداردهنده‌ها است که آتش‌سوزی را سریع تشخیص می‌دهد و به ساکنان خطر را اعلام می‌کند. این سیستم با بهره‌گیری از آشکارسازهای دود، حرارت و گاز محیط را به‌صورت مداوم پایش می‌کند. (مقاله مرتبط: راهنمای خرید سیستم اعلام حریق)

در صورت بروز خطر، داده‌ها به پنل مرکزی منتقل می‌شوند و بلافاصله آژیرها و فلاشرها فریاد می‌زنند. شستی‌های دستی هم امکان فعال‌سازی اضطراری را فراهم می‌کنند. در نسخه‌های پیشرفته‌تر، این سیستم‌ها به‌صورت خودکار با مرکز آتش‌نشانی تماس می‌گیرند و با سیستم‌های هوشمند ساختمان (BMS) یکپارچه می‌شوند تا حفاظت حداکثری به وجود آید. به‌طورکلی سیستم‌های تشخیص حریق چهار وظیفه اصلی دارند:

• تشخیص
• اطلاع‌رسانی
• پایش
• کنترل

این سیستم‌های پیشرفته با استفاده از شبکه‌ای از تجهیزات، دستگاه‌ها و پنل‌های کنترل، این چهار وظیفه را به سرانجام می‌رسانند.

قطعه به قطعه تا ایمنی کامل؛ اجزای اصلی سیستم اعلام حریق

حالا در دل این سیستم فوق حرفه‌ای وارد می‌شویم و همانند جراحی تمام‌ عیار به تحلیل اجزای سیستم اعلام حریق می‌پردازیم.

۱- پنل کنترل اعلام حریق (Fire Alarm Control Panel)

نام مستعار پنل کنترل اعلام حریق FACP است و در میان اجزای سیستم اعلام حریق به‌عنوان مغز سیستم عمل می‌کند. این پنل پیام‌های ارسالی از دستگاه‌های آغازگر یعنی ورودی‌ها را می‌گیرد و وظایف زیر را انجام می‌دهد:

• فعال‌سازی دستگاه‌های هشدار: پس از دریافت سیگنال از ورودی‌ها، پنل کنترل، دستگاه‌های هشدار خروجی‌ها را فعال می‌کند تا افراد حاضر متوجه شوند خطری در کمین است.
• بازگرداندن آسانسورها: پنل کنترل آسانسورها را به طبقه‌ای ایمن بازمی‌خواند تا از احتمال ورود افراد به مناطق پر دود یا آتش‌ گرفته جلوگیری شود.
• خاموش کردن سیستم تهویه: در صورتی که سیستم تشخیص دهد دود در کانال‌های هوا وجود دارد، بخش تهویه هوا را خاموش می‌کند تا مانع از گسترش دود به سایر قسمت‌های ساختمان شود.
• اطلاع‌رسانی به مرکز پایش: پنل کنترل همچنین به ایستگاه‌های پایش از راه دور اطلاع می‌دهد تا خدمات اضطراری را مطلع کنند.

هشدارهای مکرر و کاذب، به دلیل نادرست بودن طراحی سیستم اعلام حریق، نصب غیراصولی یا مراقبت و رسیدگی ناکافی، اعتماد عمومی را از بین می‌برد. این آژیرهای بی‌مورد، مردم را نسبت به خطرات واقعی بی‌تفاوت می‌کند و در مواقع اضطراری جان آن‌ها را به خطر می‌اندازد. برای حفظ اعتماد و کارایی، طراحی دقیق، نصب حرفه‌ای، تست و بازرسی‌های دوره‌ای برای این سیستم‌ها ضروری هستند.

پنل‌های اعلام حریق به طور مداوم وضعیت سیستم را پایش و نمایش می‌دهند. در بیشتر سیستم‌ها، سه وضعیت اصلی وجود دارد:

• نرمال (Normal): همه چیز خوب کار می‌کند.
• هشدار (Alarm): این وضعیت نشان‌دهنده وجود هشدار فعال در سیستم است. انگار که یک جای کار بدجور می‌لنگد.
• خطا(Trouble): اگر در مدارهایی که دستگاه‌های اعلام حریق را به پنل وصل می‌کنند، قطع یا اتصال کوتاه رخ دهد، یا اگر خط تلفن سیستم خراب شود، سیستم در موقعیت خطا قرار می‌گیرد و پنل از این مشکل رونمایی می‌کند.

۲- دستگاه‌های آغازگر (Initiation Devices)

دستگاه‌های آغازگر در بین اجزای سیستم اعلام حریق، مسئول شروع هشدار هستند و مثل پنل‌های اعلام حریق، در دو نوع آدرس دار (قابل شناسایی جداگانه) یا بدون آدرس وجود دارند. بعضی از دستگاه‌های آغازگر مثل کلیدهای جریان آب معمولا بدون آدرس هستند، اما می‌توانند با استفاده از ماژول‌های مخصوص به سیستم‌های آدرس دار وصل شوند و به آن‌ها آدرس خاص بدهند تا بهتر قابل شناسایی باشند.

۳- شستی‌های اعلام حریق (Pull Stations) (MCP)

وقتی صحبت از اجزای سیستم اعلام حریق می‌شود، احتمالا اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسد همان شستی قرمز رنگ معروف روی دیوار است. این دستگاه، با ظاهری ساده کلید نجات شما در لحظات اولیه آتش‌سوزی به‌حساب می‌آید. شاید دود چند دقیقه طول بکشد تا به سنسورها برسد اما شما به‌محض دیدن کوچک‌ترین نشانه آتش یا هر وضعیت اضطراری دیگری، می‌توانید با حرکتی ساده، آن را فعال کنید. همین چند ثانیه صرفه‌جویی، تخلیه سریع‌تر ساختمان و حضور زودهنگام آتش‌نشان‌ها را به دنبال دارد و فرق بین فاجعه و نجات را رقم می‌زند. پس، این قهرمان کوچک اما قدرتمند را دست کم نگیرید!

۴- آشکارسازهای دود (Smoke Detectors)

آشکارساز دود در تیم اجزای سیستم اعلام حریق، دستگاهی است که با شناسایی دود، سیگنال هشدار را فعال می‌کند. این دستگاه‌ها بر اساس نوع حسگر به دو دسته تقسیم می‌شوند: (مقاله مرتبط: راهنمای خرید دتکتور حریق)

• آشکارسازهای یونیزاسیون: این آشکارسازها مقدار کمی ماده رادیواکتیو بین دو صفحه باردار الکتریکی دارند. یون‌ها بین این صفحات در جریان هستند اما ذرات دود این جریان را مختل می‌کنند و در نتیجه هشدار فعال می‌شود.
• آشکارسازهای فوتوالکتریک: این آشکارسازها در محفظه خود پرتوهای نور LED ساطع می‌کنند. وقتی ذرات دود وارد محفظه می‌شوند، نور را پراکنده می‌کنند و این تغییر نور توسط حسگر فوتوالکتریک شناسایی می‌شوند و هشدار به رقص می‌آید.

۵- آشکارسازهای کانالی (Duct Detectors)

در دل اجزای سیستم اعلام حریق، آشکارسازهای کانالی نوعی آشکارساز دود هستند که در کانال‌های سیستم تهویه مطبوع و گرمایشی نصب می‌شوند. این آشکارسازها در صورت تشخیص دود، سیستم‌های تهویه را خاموش می‌کنند تا از پخش شدن دود در سرتاسر ساختمان از طریق کانال‌های هوا جلوگیری کنند.

۶- آشکارسازهای حرارتی (Heat Detectors)

آشکارسازهای حرارتی، دستگاه‌هایی هستند که با استفاده از حسگرهای حرارتی به تغییرات دما واکنش نشان می‌دهند. آشکارساز حرارتی دو نوع دارد: (مقاله مرتبط: تفاوت دتکتور دودی و حرارتی)

• آشکارساز حرارتی نرخ افزایش دما: این نوع آشکارساز زمانی فعال می‌شود که سرعت افزایش دما از حد مشخصی بالاتر برود.
• آشکارساز حرارتی دمای ثابت: این آشکارساز وقتی فعال می‌شود که دمای حسگرها به یک مقدار مشخص و از پیش تعیین‌شده برسد یا آن را رد کند.

به نقل از وب‌سایت telgian: «آشکارساز حرارتی دمای ثابت دو مدل دارد. آشکارسازهای خطی که دما را در کل یک منطقه اندازه‌گیری می‌کنند و آشکارسازهای نقطه‌ای که به پایش دما در یک نقطه خاص می‌پردازند.»

۷- آشکارسازهای پرتو نوری (Beam Detectors)

این نوع آشکارساز دود، پرتوی نوری را در فضای تحت پوشش خود ارسال می‌کند. این پرتو به سمت بازتابنده‌ای هدایت می‌شود که نور را به واحد فرستنده گیرنده یا گیرنده بازمی‌گرداند. اگر دود مسیر پرتو را قطع کند، سیگنال نور دچار اختلال می‌شود و حضور حریق را نشان می‌دهد. در این حالت، آشکارساز هشدار را فعال می‌کند یا علامت‌دهنده دیگری را به کار می‌اندازد.

آشکارسازهای پرتو نوری بهترین کاربرد را در فضاهای بزرگ و باز مانند انبارهای حمل‌ونقل، سالن‌های ورزشی و سالن‌های کنسرت دارند؛ چرا که نسبت به سایر انواع آشکارسازها منطقه وسیع‌تری را پوشش می‌دهند و هویت دود را از موانع دیگر شناسایی می‌کنند.

۸- آشکارسازهای دود مکش هوا (Air Aspirating or Air Sampling Smoke Detectors)

این نوع آشکارساز مثل بینی فوق‌العاده حساسی عمل می‌کند که از طریق لوله‌هایی، دائم هوا را بو می‌کشد. به‌محض این‌که کوچک‌ترین نشانه‌ای از دود یا تغییر در ترکیب هوا را حس کند، بلافاصله هشدار می‌دهد. این حساسیت بالا باعث می‌شود خطر آتش‌سوزی خیلی زودتر از حالت عادی شناسایی شود. این آشکارسازها معمولا حساسیت بسیار بالایی دارند و می‌توانند خطر آتش‌سوزی را در ابتدایی‌ترین مرحله شناسایی کنند.

آشکارسازهای نمونه‌برداری هوا از دو نوع سیستم برای ورود و بررسی هوا استفاده می‌کنند:

• فیلتردار: یک فن هوا را از طریق سیستم لوله‌کشی و فیلتر دو مرحله‌ای می‌کشد که گردوغبار و ذرات بزرگ‌تر را حذف می‌کند. این فرایند امکان تشخیص حساس ذرات دود را فراهم می‌کند.
• شمارش ذرات: پس از مکش هوا، سیستم با استفاده از پرتوی لیزر و حسگر نوری میزان نور بازتاب شده از ذرات را اندازه‌گیری می‌کند. سیستم با شمارش تعداد ذرات معین، غلظت دود را تشخیص می‌دهد.

۹- کلیدهای جریان آب (Water Flow Switches)

کلیدهای جریان آب هم از عزیزترین اجزای سیستم اعلام حریق هستند. کلیدهای جریان آب پاروهایی دارند که در داخل لوله‌های پر از آب قرار می‌گیرند و در صورت جریان آب فعال می‌شوند. در سیستم‌های اسپرینکلر، طراحی این کلیدها به‌گونه‌ای است که حتی جریان آب از اسپرینکلر هم باعث فعال شدن آنها می‌شود. سیستم اعلام حریق هنگام تشخیص آتش، جریان آب را کنترل می‌کند و کلیدهای جریان آب اطمینان می‌دهند که اسپرینکلرها در کل شبکه لوله‌کشی به‌درستی کار می‌کنند.

۱۰- کلیدهای نظارتی (Tamper Switches)

کلید نظارتی یک دستگاه آغازگر نظارتی در میان اجزای سیستم اعلام حریق است که وقتی کسی شیر یا ولو را از وضعیت عادی خود جابه‌جا کند، فعال می‌شود. این کلیدها برای شبکه‌های اسپرینکلر مثل نبض مهم هستند؛ ‌چراکه اطمینان می‌دهند شیرهای لوله‌ها در موقعیت درست قرار دارند تا آب بتواند از لوله‌ها عبور کند. اگر ولو بسته شود، آب نمی‌تواند به‌منظور خاموش کردن حریق یا فعال‌سازی سیستم اعلام حریق جریان یابد. کلید نظارتی به مدیران ساختمان هشدار می‌دهد که ولو بسته شده است تا سریعا بازگشایی شود و جریان آب برقرار گردد.

۱۱- تجهیزات اعلان هشدار (Notification Devices)

در تیم اجزای سیستم اعلام حریق، تریبون را به تجهیزات اعلان هشدار می‌دهیم. این تجهیزات برای ارسال هشدارهای دیداری یا شنیداری به منظور اطلاع‌رسانی به ساکنان ساختمان برای تخلیه استفاده می‌شوند. این دسته شامل انواع مختلفی از سیستم‌های اعلان هشدار است. بعضی از سیستم‌های اعلام حریق برای هشدار دادن، از ترکیبی از صدا، نور یا لرزش استفاده می‌کنند، درحالی‌که بعضی دیگر فقط از یکی از این روش‌ها بهره می‌برند.

۱۲– دستگاه‌های صوتی (Audible Devices)

این بخش، صدای نجات شما است. از اجزای کلیدی سیستم اعلام حریق به شمار می‌آید و شامل آژیرهای گوش‌خراش، زنگ‌های هشداردهنده، بلندگوها و بوق‌هایی است که با قدرتی بی‌نظیر، تمام ساکنان را از خطر حریق آگاه کرده و زمان طلایی برای واکنش را در اختیارشان می‌گذارند.

۱۳- فلاشرهای نوری (Strobes)

برای آن‌هایی که صدای آژیر را نمی‌شنوند، فلاشرها قهرمان می‌شوند. این چراغ‌های پرنور و چشمک‌زن، به‌عنوان بخشی از اجزای سیستم اعلام حریق با ارسال هشدارهای بصری، مطمئن می‌شوند که هیچ‌کس از خطر جا نمی‌ماند و همه می‌توانند به‌موقع ساختمان را تخلیه کنند.

۱۴- ترکیب فلاشر و بوق (Strobes/Horns)

این تجهیزات ترکیبی، با نور خیره‌کننده فلاشر و صدای بلند آژیر یا پیام‌های صوتی (چه زنده و چه از پیش ضبط‌شده)، به‌عنوان بخشی از اجزای سیستم اعلام حریق هشداری قدرتمند صادر می‌کنند تا هیچ‌کس نتواند بی‌تفاوت بماند و همه برای واکنش فوری آماده شوند.

۱۵– شماره‌گیرها یا دستگاه‌های ارتباطی (Dialers or Communicators)

برخی سیستم‌های اعلام حریق به شماره‌گیرهای داخلی یا خارجی مجهز هستند که برای تماس خودکار با مراکز پایش یا ایستگاه‌های دریافت هشدار طراحی شده‌اند. این دستگاه‌ها، به‌عنوان یکی از اجزای سیستم اعلام حریق، می‌توانند از طریق سیگنال‌های رادیویی، خطوط تلفن یا اتصال اینترنتی با مراکز مربوط در ارتباط باشند. وجود این تجهیزات در پنل‌ها باعث می‌شود یک مرحله از برنامه واکنش اضطراری حذف شود؛ چراکه دیگر نیاز نیست افراد هنگام خروج از ساختمان، شخصا با آتش‌نشانی تماس بگیرند.

۱۶- منابع تغذیه NAC

سیستم‌های اعلام حریق امروزی معمولا از تعداد زیادی دستگاه هشداردهنده استفاده می‌کنند که برای کارکرد به برق بیشتری نیاز دارند؛ بنابراین از منابع تغذیه ویژه‌ای به نام منابع تغذیه مدار وسایل هشداردهنده یا NAC Power Supplies استفاده می‌شود. این منابع تغذیه به‌عنوان بخشی از اجزای سیستم اعلام حریق، در نزدیکی پنل اصلی قرار دارند یا بسته به نیاز، در نقاط مختلف ساختمان توزیع می‌شوند. آیا می‌دانید چه زمانی آتش به ‌وسیله‌ اجزای سیستم اعلام حریق به مرحله خاموشی می‌رسد؟

به‌ نقل از وب‌سایت ۱۲۵٫tehran: «مواد سوختنی در حال تمام شدن است و دود هنوز در حال سوختن است، اما شدت آتش کم می‌شود و نهایتا آتش فرو می‌نشیند و خاموش می‌شود.»

یکپارچگی هوشمند سیستم اعلام حریق با فناوری‌های ایمنی زندگی

گاهی قوانین ساخت‌وساز، یکپارچگی سیستم‌های اعلام حریق با فناوری‌های دیگر را الزامی می‌کنند، اما در مواردی این اتصال اختیاری است. این یکپارچگی باعث صرفه‌جویی در هزینه و بهبود عملکرد اجزای سیستم اعلام حریق می‌شود. نمونه‌هایی از عملکردها و سیستم‌هایی که معمولا با سیستم اعلام حریق یکپارچه می‌شوند عبارت‌اند از:

• سیستم‌های اطفاء مانند سیستم‌های اسپرینکلر اتوماتیک
• قطع برق و بازگردانی آسانسور
• مدیریت دود
• کنترل فن‌ها و دمپرهای HVAC
• بازکردن و آزادسازی درب‌ها
• سیستم‌های امنیتی
• سیستم‌های اطلاع‌رسانی عمومی
• نظارت بر کپسول‌های آتش‌نشانی (مقاله مرتبط: راهنمای خرید کپسول آتش نشانی)

طبق کد ملی اعلام و هشدار آتش‌سوزی، برخی از عملکردهای مرتبط با اجزای سیستم اعلام حریق مانند خاموش‌کننده‌های خودکار، قطع برق، مدیریت دود و قفل‌های درب، برای حفظ ایمنی جان ساکنان و کنترل گسترش آتش الزامی هستند. همچنین یکپارچه‌سازی سایر سیستم‌ها با این اجزای سیستم اعلام حریق، موجب افزایش کارایی، اشتراک‌گذاری اطلاعات و کاهش هزینه‌ها می‌شود و نقش مهمی در دریافت تأییدیه آتش‌نشانی دارد.

تقویم نجات جان؛ چه زمانی اجزای سیستم اعلام حریق شما به چکاپ نیاز دارند؟

بازرسی و آزمایش اجزای سیستم اعلام حریق برای حفظ ایمنی ساکنان به‌شدت اهمیت دارد. داستان از این قرار است که سیستم‌ها معمولا در پس‌زمینه فعال هستند و به همین دلیل امکان دارد خرابی یکی از اجزا به‌راحتی تشخیص داده نشود و تنها در زمان بروز آتش‌سوزی متوجه آن شویم؛ بنابراین رعایت کامل استانداردهای قانونی برای بازرسی‌ها، تضمین‌کننده‌ ایمنی و آمادگی تاسیسات شما است. طبق فصل ۱۴ از استاندارد NFPA 72 بازرسی، آزمایش و نگهداری سیستم‌های اعلام حریق، شامل دستگاه‌های اعلان و دستگاه‌های آغازگر، دارای الزامات مشخصی هستند.

کلام آخر

در این مقاله به بررسی اجزای سیستم اعلام حریق پرداختیم. استفاده از قطعات بی‌کیفیت یا تقلبی، فقط اشتباهی ساده نیست؛ این کار می‌تواند جان انسان‌ها را به خطر بیندازد، خسارات مالی جبران‌ناپذیر به بار آورد و حتی موجب ابطال تأییدیه آتش‌نشانی شود. برای جلوگیری از این پیامدهای سنگین، حتما از نمایندگی‌های معتبر خرید کنید و مطمئن شوید که تجهیزات انتخابی، در لیست تجهیزات مورد تأیید سازمان آتش‌نشانی قرار دارند.

در این مسیر مشاوران ما در ساتل صنعت همدلانه همراهتان هستند، تا با توجه به قوانین اخذ تاییدیه آتش‌نشانی برندهای مطمئن و درجه یک اجزای سیستم اعلام حریق را به شما معرفی کنند. همین امروز برای مشاوره رایگان تماس بگیرید و گامی مطمئن در مسیر ایمنی بردارید.

سوالات متداول

1. ایزولاتور چیست؟
   ایزولاتور با ایجاد مسیر جایگزین هنگام اتصال کوتاه، عملکرد مداوم سیستم اعلام حریق را حفظ می‌کند.
2. ریموت اندیکاتور چیست؟
   ریموت اندیکاتور فلاشری است که با روشن شدن در محل حریق، مکان دقیق آتش‌سوزی (دتکتور فعال شده) را نشان می‌دهد.
3. اجزای سیستم اعلام حریق به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
   اجزای سیستم اعلام حریق به سه دسته تجهیزات کنترلی، آشکارساز و اعلانی تقسیم می‌شوند.