سیستم اطفا حریق سقفی نوعی سامانه خودکار اطفای حریق است که وقتی بویی از آتش میبرد، بهطور خودکار مادهای برای خاموش کردن آتش مثل آب، کف، گاز یا پودر را از طریق نازلها یا افشانکهایی که در سقف نصب شدهاند پخش میکنند تا آتش خاموش شود. چنین سامانههایی برای محافظت از مراکز تجاری، دیتاسنترها، انبارهای صنعتی و حتی ساختمانهای مسکونی کاربرد دارند. اگر میخواهید بدانید سیستم اطفا حریق سقفی چگونه بدون دخالت انسان، شما را در برابر آتش محافظت میکند و با انواع و کاربردهای آنها آشنا شوید، این مقاله از ساتل صنعت را تا انتها بخوانید.
| نوع سیستم | زمان واکنش (ثانیه) | نیاز به تمیزکاری | هزینه تقریبی | کاربرد |
| گازی | ۱۰–۳۰ | ندارد | بالا | دیتاسنتر، تجهیزات الکترونیکی |
| مهآب | ۳۰–۶۰ | کم | متوسط | دفاتر، هتلها، کشتیها |
| کف | ۶۰–۱۲۰ | زیاد | متوسط تا بالا | سوخت، آشیانه هواپیما |
| پودر خشک | ۱۵–۴۵ | زیاد | پایین تا متوسط | صنایع سنگین، فضاهای باز |
سیستم اطفا حریق سقفی چیست؟
بگذارید از زبان سایت simplyextinguishers.co بگوییم که سیستم اطفا حریق سقفی چیست؟: «سیستم اطفا حریق سقفی بهطور خودکار با رسیدن دمای محیط به حد مشخص فعال میشوند و نیاز به دخالت انسانی ندارند؛ بنابراین برازنده محیطهایی است که انسانهای کمی در آن حضور دارند و برای حفاظت در ساعات غیرکاری، مناسب هستند.»
سیستم اطفا حریق سقفی، شبکهای از تجهیزات اطفا است که هنگام طراحی سیستم اطفا حریق در سقف نصب شده و در هنگام بروز حریق به صورت خودکار فعال میشود. همانند چتری محافظ است که کل فضا را از بالا پوشش میدهد. این سیستمها از سنسورهای تشخیص، پنلهای کنترل، شبکه لولهکشی و نازلهای ویژه تشکیل شدهاند و با یکپارچگی کامل عمل میکنند. در صورت وقوع آتشسوزی، سیستم عامل اطفا را از بالا به پایین آزاد و شعلهها را به سرعت خاموش میکند. مزیت اصلی این سیستمها در پوشش کامل و واکنش سریع آنها است. برخلاف کپسولهای دستی که نیاز به دخالت انسان دارند، این سیستمها بهصورت خودکار و ۲۴ساعته فضا را از طریق حسگرهای حرارت، دود و شعله پایش میکنند.
بنابراین عملیات اطفا در چند ثانیه آغاز میشود و خسارت به اموال به حداقل میرسد. سیستمهای مدرن مطابق با استانداردهای بینالمللی مانند NFPA ،UL و ISO طراحی میشوند. کاربرد این سیستمها از محافظت از تجهیزات الکترونیکی حساس گرفته تا ایمنسازی کارخانههای بزرگ صنعتی متنوع است. مثلا دیتاسنترها از سیستمهای گازی استفاده میکنند تا مثل آسیبهای سیستم آبی به سرورها آسیب نزنند. کارخانههای شیمیایی هم از اجرا سیستم اطفا حریق از نوع کف برای مهار آتش مایعهای قابل اشتعال استفاده میکنند.
(بد نیست بدانید که سیستم اطفا حریق اتوماتیک چیست و با طراحی سیستم اسپرینکلر هم آشنا شوید.)
اجزا و نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق سقفی
اندامهای اصلی سیستم اطفا حریق سقفی عبارتند از:
- شبکه تشخیص: شامل حسگرهای حرارت، دود و شعله است که محیط را بهطور مداوم پایش میکند و اگر نشانههای آتش را ببیند، به کنترلپنل سیگنال ارسال میکنند. (اینجا به اطلاعاتی نیاز دارید مثلا بدانید سیستم کنترل دود به چه کاری میآید یا دتکتور گاز چیست؟ حتی دانستن تفاوت دتکتور دودی و حرارتی هم بخشی از راهنمای خرید دتکتور حریق است.)
- پنل کنترل: مغز سیستم است که اطلاعات را پردازش و فرمان فعالسازی را صادر میکند. این پنلها معمولا دارای صفحهنمایش دیجیتال، امکانات عیبیابی و قابلیت اتصال به سیستم مدیریت ساختمان هستند.
- (البته که باید پنل اعلام حریق را هم بشناسید.)
- شبکه لولهکشی: عامل اطفا را از مخزن به نازلهای سقفی منتقل میکند. این لولهها باید در برابر فشار و خوردگی مقاوم بمانند و جریان یکنواخت عامل اطفا را ضمانت کنند.
- نازلها: عامل اطفا را به صورت مناسب پخش میکنند. نازل گازی برای پخش گسترده در فضا، و نازل مهآب برای تولید قطرات ریز بهمنظور خنکسازی و کاهش اکسیژن طراحی میشود.
انواع سیستم اطفا حریق سقفی
وقتی صحبت از مقابله با حریق در فضاهای حساس میشود، گزینههای متعددی برای سیستم اطفا حریق سقفی روی میز قرار میگیرد که هر کدام با یک عامل خاص (آب، مه آب، گاز یا مواد شیمیایی) به جنگ آتش میروند. اگرچه روشهای رایجی چون اسپرینکلر قابل اعتماد هستند، اما آسیبهای ثانویه ناشی از آب یا حتی خوردگیهای مه آب، ما را به سمت راهحلهای هوشمندانهتر و دائمیتر سوق میدهد. در ادامه با انواع سیستم اطفا حریق سقفی آشنا میشوید.
سیستم گازی
سیستمهای گازی از عوامل پاک (Clean Agents) مانند FM-200، Novec 1230 یا Inergen یا از گاز دیاکسیدکربن برای اطفا استفاده میکنند. این سیستمها به عنوان خاموشکننده غیررسانا میتوانند جایگزین مناسبی برای سیستمهای آبی، فوم یا پودر خشک بهکار بروند.
- سیستمهای گازی از عوامل پاک با قطع واکنش شیمیایی احتراق عمل میکند و هیچ اثری از خود باقی نمیگذارد؛ این ویژگی برای فضاهای حساس الکترونیکی ایدهآل است.
- CO₂ با کاهش سطح اکسیژن عمل میکند و برای فضاهای بدون حضور انسان مناسب است.
سیستم اطفا حریق سقفی از نوع گازی در دیتاسنترها، اتاقهای کنترل، تابلو برقها کاربرد دارد و بر اساس استاندارد NFPA 2001 طراحی میشود.
سیستم مهآب
در این سیستم قطرههای بسیار ریز آب (کمتر از ۴۰۰ میکرون) تولید میشوند که با خنکسازی و ایجاد بخار شعله را خاموش میکنند.
- مصرف آب ۵۰ تا ۹۰٪ کمتر از اسپرینکلرهای سنتی است.
- آسیب آبی به تجهیزات را به شدت کاهش میدهد.
- تحت استاندارد NFPA 750 طراحی میشود.
سیستم اطفا حریق سقفی از نوع مهآب در دفاتر، هتلها، کشتیها و فضاهای دارای تجهیزات الکترونیکی کاربرد دارند. این سیستمها مشابه اسپرینکلرهای واکنش سریع عمل میکنند و برای محیطهایی با منابع آب محدود یا تجهیزات حساس بسیار مناسب هستند.
سیستم کف
سیستم اطفا حریق سقفی از نوع کف، آب و ماده کفزا ترکیب میشوند و لایهای از کف روی مواد قابل اشتعال تشکیل میدهند که مانع تماس اکسیژن با سوخت میشود. برای آتشهای ناشی از مایعات قابل اشتعال (کلاس B) مناسب هستند و در آشیانه هواپیما، پالایشگاهها، مخازن سوخت کاربرد دارند. بد نیست بدانید که فوم میتواند با انبساط کم، متوسط یا بالا تولید شود تا بسته به نوع آتش و سطح حفاظت، بهترین عملکرد را نشان دهد.
سیستم پودر خشک
سیستم اطفا حریق سقفی از نوع پودر خشک، ذرات پودر مانند فسفات آمونیوم یا بیکربنات سدیم آزاد میشوند و واکنش شیمیایی احتراق را مختل میکنند. برای آتشهای کلاس A، B و Cمناسب هستند و در محیطهای صنعتی سنگین و دمای بالا عملکرد موثری دارند. تنها نکته این است که برای جلوگیری از رطوبتگرفتگی پودر نیاز به نگهداری منظم دارند. از کاربردشان در کارخانه فلزات، صنایع سنگین و مناطق دورافتاده نمیتوانیم غافل شویم.
سیستم آیروسل
سیستم آیروسل با ایجاد تداخل شیمیایی با رادیکالهای آزاد آتش شعله را خاموش میکند. ذرات آیروسل کوچک (۵ تا ۱۰ میکرومتر) برای ۳۰ تا ۴۰ دقیقه در هوا معلق میمانند و از شعلهور شدن مجدد جلوگیری میکنند. سیستم اطفا حریق سقفی از نوع سیستم آیروسل در محیطهای صنعتی، انبارها و فضاهای حساس به کار میروند.
نکتههای مهم سیستم اطفا حریق سقفی
سیستم اطفا حریق سقفی در هر شکل و شمایلی از یکسری نکتههای خرید، نصب و نگهداری پیروی میکند که در ادامه به آنها میپردازیم:
- ارزیابی محیط و نیازها: قبل از خرید، محیط مورد نظر را بررسی کنید و نوع آتش و تجهیزات حساس را بشناسید تا سیستم مناسب انتخاب شود.
- انتخاب نوع سیستم: بر اساس نوع آتش، ابعاد فضا و تجهیزات موجود، میتوان بین سیستمهای گازی، پودری، کف یا مهآب تصمیمگیری کرد.
- ظرفیت و اندازه: خاموشکننده سقفی باید ظرفیت مناسبی داشته باشد تا تمام محیط را پوشش دهد و در صورت نیاز از چند واحد برای پوشش کامل استفاده شود.
- محل نصب: نصب مرکزی یا مطابق طراحی مهندسی باعث فعالسازی سریعتر و پوشش یکنواخت آتش میشود. از قرار دادن نازلها بالای تجهیزات تولیدکننده گرما خودداری کنید.
- اتصالات و سازه سقف: سقف باید توان تحمل وزن سیستم را داشته باشد و اتصالات با توجه به نوع سقف (گچی، بتنی یا فلزی) انجام شود.
- هماهنگی با سیستم اعلام حریق: ترکیب سیستم اطفا با هشداردهندهها و سنسورها، بستر فعالسازی سریع و واکنش به موقع را میچیند.
- نگهداری و بررسی دورهای: تست منظم نازلها، حسگرها و فشار سیلندرها برای اطمینان از عملکرد صحیح ضروری است.
- آموزش پرسنل: کارکنان باید با نحوه عملکرد سیستم و اقدامات ایمنی آشنا شوند تا در مواقع اضطراری واکنش سریع و صحیح داشته باشند.
- رعایت استانداردها: نصب و بهرهبرداری باید مطابق استانداردهای بینالمللی و محلی مانند NFPAباشد تا سیستم عملکردی بهینه و ایمن از خود نشان دهد.
- مدیریت آسیبهای جانبی: در انتخاب نوع سیستم، به ویژه در محیطهای دارای تجهیزات حساس، به کاهش خسارت به تجهیزات و جلوگیری از ایجاد خطر برای افراد توجه شود.
- ملاحظات اقتصادی: علاوهبر عملکرد، هزینه خرید، نصب، نگهداری و جایگزینی مواد اطفا هم باید مدنظر قرار گیرد.
قوانین سازمان آتشنشانی در مورد سیستم اطفا حریق سقفی
بخشی از قوانین سازمان آتش نشانی تهران در وبسایت رسمی این ارگان عبارتند از:
- فقط اسپرینکلر نو و رنگشده کارخانهای مجاز به نصب است.
- رنگکردن اسپرینکلر در محل یا پس از نصب ممنوع است و باید تعویض شود.
- استفاده مجدد از اسپرینکلر جداشده از سیستم ممنوع است.
- تمام پارکینگها (محل پارک، مسیر تردد، رمپها) باید بهطور کامل تحت پوشش سقفی اسپرینکلر بمانند.
- تمام قسمتهای تجاری (واحدها و راهروها) باید بهطور کامل تحت پوشش سقفی قرار گیرند.
- ساختمانهای بلندمرتبه (بیش از ۲۳ متر) باید بهطور کامل از اسپرینکلر سقفی بهرهمند شوند.
- در ساختمانهای دارای پوشش کامل اسپرینکلر، تمام فضاها (اتاق خواب، هال، پذیرایی، آشپزخانه و…) وجود این سیستم ضروری است.
- کمد لباس تا مساحت ۲٫۲ مترمربع نیاز به اسپرینکلر ندارد.
- انباریها با هر مساحت باید به اسپرینکلر سقفی مجهز شوند.
- سالنهای اجتماعات، آمفیتئاترها و فضاهای تجمعی باید بهطور کامل از پوشش سقفی برخوردار شوند.
- پمپخانه، موتورخانه و آشپزخانه صنعتی باید اسپرینکلر سقفی داشته باشند.
- دمای عملکرد باید متناسب با شرایط محیط انتخاب شود.
- سردخانهها باید به سیستم اسپرینکلر سقفی مجهز شوند.
- در شعاع ۳متری از درب آسانسور نباید اسپرینکلر سقفی نصب شود.
- سیستم اسپرینکلر سقفی باید حداقل سالی یکبار توسط افراد مجاز بازبینی و آزمایش شود.
- ضوابط سازمان آتش نشانی میگویند: «در طراحی اسپرینکلرهای سقفی فرض بر این است که آتشسوزی از یک نقطه آغاز میشود.»
کلام آخر
سیستم اطفا حریق سقفی بخش جداییناپذیر حفاظت مدرن ساختمانها محسوب میشوند. انتخاب، طراحی و نصب حرفهای مطابق استانداردها، عملکرد بهینه و اطمینان از ایمنی را تضمین میکند. حتی شما را صدقدم در مسیر اخذ تاییدیه آتش نشانی جلو میاندازد. تیم مشاوره ساتل صنعت با ارائه خدمات کامل از ارزیابی اولیه تا نگهداری دورهای، برنامه امنیت داراییها و عملیات شما را میچیند. پس با شماره ما در صفحه اصلی سایت تماس بگیرید.
سؤالات متداول
۱- دورههای بازرسی و نگهداری سیستمهای سقفی چگونه است؟
در سیستمهای گازی بازدید ماهانه و تست سالانه کامل، در سیستمهای آبی چک هفتگی فشار و تست فصلی عملکرد، آزمون فشار مخازن هر ۵ سال و تعویض حسگرها هر ۱۰ سال انجام میشود.
۲- آیا سیستم اطفا حریق سقفی برای افراد خطرناک هستند؟
خیر. بیشتر سیستمها مانند مهآب یا Clean Agent برای انسان بیخطرند. تنها سیستم CO₂ نیازمند تخلیه سریع افراد پیش از فعالسازی است.
۳- هزینه نصب چقدر است؟
هزینه نصب به نوع سیستم، مساحت، پیچیدگی لولهکشی، هزینه طراحی، مجوزها و نگهداری سالانه بستگی دارد.