پیشگیری همیشه بهتر از درمان است و این موضوع در مورد اسپرینکلرها هم صدق میکند. جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر در فصلهای سرد سال هم با روشهایی مثل استفاده از ضدیخ، نصب سیستم هیت تریسینگ و عایقکاری مناسب لولهها به راحتی نتیجه میدهد. در این مقاله از ساتل صنعت به بررسی ۱۰ روش برای جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر میپردازیم. پس تا انتها همراه ما بمانید و از خسارات میلیونی و توقف فعالیتهای حیاتی سیستم اطفای حریق ساختمانتان در فصول سرد جلوگیری کنید.
چرا جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر اهمیت دارد؟
اینکه چرا جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر مهم است به خطر انبساط حجم لولهها ناشی از یخزدن آب برمیگردد. این فشار لولههای فلزی را هم میشکند و در نهایت ترکیدگی لوله، موجب نشت آب و خسارت به ساختمان میشود. مهمتر از همه دود این خطر به چشم سیستم اطفای حریق ساختمان میرود و در زمان آتشسوزی، هیچ آبی از اسپرینکلرها خارج نمیشود. خطرهای اصلی یخزدگی اسپرینکلر عبارتند از:
- خرابی فیزیکی لولهها و اتصالات به دلیل انبساط یخ
- توقف کامل عملکرد سیستم اطفای حریق در لحظه بحرانی
- هزینههای سنگین تعمیر و تعویض قطعههای آسیبدیده
- خسارت ثانویه ناشی از نشت آب به تجهیزات و دیوارها
- به بنبست خوردن مراحل اخذ تاییدیه آتش نشانی در بازرسیهای دورهای
در یککلام بیتوجهی به سیستم اطفا حریق آبی، به بزرگترین آسیبپذیری ساختمان تبدیل میشود.
روشهای جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر
حال که با ضرورت جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر آشنا شدید در این قسمت به معرفی روشهای جلوگیری از این اتفاق میپردازیم:
۱ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با انتخاب سیستم مناسب
اولین گام در پیشگیری، انتخاب نوع صحیح سیستم است. سیستمهای اسپرینکلر به ۳ دسته اصلی تقسیم میشوند:
- سیستم مرطوب: لولهها در این سیستم همیشه پر از آب هستند و برای استفاده در مناطق گرم یا داخل ساختمانهای گرمایشدار مناسب است. بنابراین در معرض یخبندان، خطر بالایی دارد و برای طراحی سیستم اسپرینکلر در مناطق سردسیر، گزینه مناسبی نیست.
- سیستم خشک: لولهها با هوای فشرده پر و آب پشت شیر کنترل نگهداری میشود. هنگام فعال شدن اسپرینکلر، هوا راه خروج را پیدا میکند و آب در لولهها سرازیر میشوند. این سیستم برای محیطهای سرد کاربردی است و احتمال یخ زدگی به حداقل میرسد.
- سیستم پیشعملگر: ترکیبی از سیستم خشک و تشخیص حریق است. نیاز به دو شرط برای فعال شدن یعنی تشخیص حریق و باز شدن اسپرینکلر دارد. این سیستم برای اطفاء حریق اتاق سرور و مراکز داده مناسب است و محافظت بیشتری در برابر نشت اتفاقی و یخ زدگی دارد.
توصیه میکنیم در هنگام اجرای سیستم اطفا حریق در پارکینگها، انبارهای سردخانه و محیطهای غیرگرمایشدار، حتما از سیستم خشک یا پیشعملگر استفاده کنید.
۲ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با استفاده از ضدیخهای مجاز طبق NFPA 13
برای مناطقی که قانون میگوید سیستم مرطوب کار شود، ضدیخ راهحلی عقلانی است. طبق استاندارد NFPA 13، دو ماده اصلی به عنوان ضدیخ سیستم اسپرینکلر تایید شدهاند:
- گلیسرین: مادهای غیرسمی و سازگار با محیط زیست است و برای سیستمهای آشپزخانه و صنایع غذایی کاربرد دارد. دمای انجماد تا ۲۰- درجه سانتیگراد کاهش مییابد. در این مواقع محلول باید با نسبت دقیق با آب مخلوط شود.
- پروپیلن گلیکول: مادهای کمخطرتر از اتیلن گلیکول است و در صنعت بهشدت کاربرد دارد. غلظت محلول باید براساس پایینترین دمای منطقه تنظیم شود. یادتان بماند که هرگز از اتیلن گلیکول استفاده نکنید؛ چرا که سمی و ممنوع است.
برای هر منطقه، پایینترین دمای ثبت شده را بررسی کنید. معمولا برای دمای ۲۰- درجه، محلول ۳۸ درصد گلیسرین لازم است. همچنین تست سالانه غلظت ضدیخ با رفرکتومتر هم به شما کمک میکند. ضدیخهای خودرو برای سیستم اسپرینکلر ممنوع هستند. این مواد بازدارنده خوردگی و افزودنیهای مضر دارند که استفاده از آنها موجب تخریب لولهها و باطل شدن بیمه میشود.
۳ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با عایقکاری حرفهای لولهها
عایق مناسب اولین خط دفاع در برابر سرما و روش امن جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر است. انواع مواد عایق عبارتند از:
- عایق فوم الاستومری: نصب آن آسان و انعطافپذیر است و برای لولههای کوچک تا ۴ اینچ کاربرد دارد. ضخامت حداقل ۲ سانتیمتر توصیه میشود و این ماده در برابر رطوبت مقاوم است.
- عایق پشم سنگ: برای لولههای بزرگتر و صنعتی کاربرد دارد و مقاومت حرارتی بالایی نشان میدهد. باید با پوشش آلومینیومی یا PVC محافظت شود و در محیطهای مرطوب نیاز به لایه ضدآب دارد.
- عایق پلیاورتان: سبک و با راندمان بالا است و هزینه بیشتری نسبت به سایر انواع دارد. برای سیستم اطفا حریق سقفی در سولهها مناسب است.
در عایقبندی این نکتهها را فراموش نکنید:
- تمام اتصالات و زانوها باید کاملا عایق شوند.
- خلا و فاصله در عایق، پل حرارتی ایجاد میکند.
- استفاده از چسب و نوار ویژه برای اتصال عایقها ضروری است.
- در مناطق مرطوب، لایه بخاربندی اجباری است.
- بازرسی سالانه عایقها برای تشخیص پارگی یا آسیب لازم است.
۴ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با نصب سیستم هیت تریسینگ Heat Tracing
به نقل از سایت resources: «سه نوع کابل حرارتی الکتریکی برای محافظت از سیستمهای اسپرینکلر وجود دارد: گرمایش با مدار سری، گرمایش با مدار موازی و کابلهای خودتنظیم. هرکدام ویژگیها و مزایای خاص خود را دارند و انتخاب مناسب باید با مشاوره کارشناسان مجاز انجام شود.»
برای حفاظت فعال از لولهها، کابل گرمکن راهحلی کاربردی است. در هیت تریسینگ کابلهای الکتریکی خاصی در طول لوله نصب میشوند که این کابلها حرارت پایدار تولید میکنند. دمای لوله همیشه بالای نقطه انجماد نگهداشته میشود و سیستم تحت نظارت و کنترل ترموستات کار میکند. هنگامی که دما زیر ۴ درجه سانتیگراد میرسد، فعال میشود. انواع کابلها عبارتند از:
- کابل با توان ثابت: برای لولههای بلند و یکنواخت است و مصرف برق ثابت و قابل محاسبه دارد. نصب و نگهداری سادهتری میخواهد.
- کابل خودتنظیم: توان حرارتی براساس دمای محیط تنظیم میشود و در قسمتهای سردتر، گرمای بیشتری تولید میکند. صرفهجویی انرژی قابل توجهی دارد و برای لولههای با قطر متغیر ایدهآل است.
نکته قابل توجه این است که کابل باید روی لوله و زیر عایق نصب شود. عایق خارجی جلوی اتلاف حرارت را میگیرد. برای بوستر پمپ آتش نشانی و مخازن ذخیره، هم میتوان از Heat Tracing استفاده کرد. (مقاله مرتبط: بوستر پمپ آتش نشانی چیست)
۵ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با گرم نگهداشتن مخازن و پمپها
یخ زدگی فقط محدود به لولهها نیست و مخازن آب باید در محیط گرمایشدار قرار بگیرند. اگر مخزن در فضای باز نصب میشود، وجود عایق ضخیم و سیستم گرمایش اضافی از نان شب هم واجبتر است. استاندارد NFPA 22 حداقل دمای ۴ درجه سانتیگراد را الزامی میداند و نصب بخاری یا هیتر الکتریکی در اتاقک مخزن ضروری است. دمای اتاق پمپ نباید زیر ۱۰ درجه سانتیگراد برسد. سیستم گرمایشی باید مستقل و با منبع تغذیه اضطراری تکمیل شود. قطع برق نباید زمینه یخ زدن پمپ را ایجاد کند و نصب سنسور دما و آلارم اضطراری توصیه میشود.
شیرهای کنترل و فشارشکنها هم حساس هستند و آب باقیمانده در بدنه شیرها میتواند یخ بزند. تخلیه فصلی یا عایقکاری این قطعهها ضروری است. برای تجهیزات داخل جعبه آتش نشانی اگر در فضای باز نصب شدهاند، از کابینت گرمایشی استفاده کنید.
۶ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با تخلیه آب از خطوط در معرض یخبندان
اگر قسمتی از سیستم در فصل سرما استفاده نمیشود، باید تخلیه شود. لولههای خارجی، سیستمهای آبیاری فضای سبز و خطوط موقت این دستهاند و قبل از اولین یخبندان فصل، تخلیه را انجام دهید. برای تخلیه ابتدا شیر ورودی آب را ببندید و شیرهای تخلیه (Drain Valve) را بهطور کامل باز کنید. اجازه دهید تمام آب از لولهها خارج شود. در صورت امکان، هوای فشرده برای خشک کردن کامل لوله استفاده کنید. شیرهای تخلیه را باز بگذارید تا رطوبت باقیمانده تبخیر شود.
۷ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با کنترل دمای محیط با سیستم گرمایشی
در مکانهایی که سیستم مرطوب اجباری است، گرمایش کفایت میکند. برای جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر، دمای محیط باید بالای ۴ درجه سانتیگراد نگهداشته شود. استفاده از بخاری برقی، رادیاتور یا سیستم گرمایش مرکزی ضروری است. در انبارها و پارکینگها که گرمایش اصلی ندارند، بخاری موضعی جواب میدهد.
نصب ترموستات دیجیتال با تنظیم دمای حداقل توصیه میشود و سیستم گرمایش باید بهصورت خودکار فعالیت گردد. اتصال به سیستم BMS امکان نظارت از راه دور را میدهد. آلارم اضطراری در صورت کاهش دما به زیر حد مجاز ضروری است. سازگاری سیستم گرمایش با استانداردهای ایمنی آتشنشانی اهمیت دارد. استفاده از هیترهای گازی در مکانهای بسته بدون تهویه ممنوع است.
۸ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با استفاده از شیرهای خودکار ضدیخ
راهکار نوین و کمتر شناختهشده در ایران برای جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر استفاده از شیرهای خودکار ضدیخ است. این شیرها به صورت خودکار آب داخل لوله را در گردش نگه میدارند. جریان مداوم از انجماد جلوگیری میکند. شیر زمانی که دمای آب به نزدیکی صفر درجه برسد، فعالیتش را شروع میکند. حجم کمی از آب تازه وارد خط میشود و این جریان دما را تغییر میدهد و باعث جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر میشود.
۹ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با نظارت هوشمند سنسورهای دما
فناوری جدید امکان نظارت لحظهای و جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر را فراهم میکند. سنسورهای دیجیتال در نقاط حساس لولهکشی شامل بیرون ساختمان، پارکینگها و اتاقهای بدون گرمایش نصب میشوند.. سنسورها به صورت بیسیم یا سیمی به سیستم مرکزی متصل میشوند و دادههای دما به صورت لحظهای ثبت شده و نمایش داده میشود.
وقتی دما به زیر آستانه تعیین شده (معمولا ۲ درجه سانتیگراد) برسد، آلارم فعال شده و پیامک یا ایمیل اضطراری به مدیر ساختمان ارسال میشود. این ویژگی به شما این امکان را میدهد که قبل از یخ زدگی واقعی، تمام اقدامهای لازم برای پیشگیری را انجام دهید. سیستمهای پیشرفته حتی میتوانند به طور خودکار گرمایش را هم فعال کنند.
۱۰ـ جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر با بازرسی و نگهداری دورهای زمستانی
هیچ سیستمی بدون نگهداری دوام نمیآورد و برای جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر قبل از شروع فصل سرما باید بازرسی کامل انجام دهید. تمام عایقها، کابلهای Heat Tracing و سیستم گرمایش را بررسی کنید. ارزیابی شیرهای تخلیه را برای اطمینان از باز بودن فراموش نکنید و در نهایت سنسورهای دما و ترموستاتها را کالیبره کنید. دمای اتاق پمپها و مخازن را بنویسید. نشتی یا رطوبت غیرمعمول را بررسی کنید.
سازمان آتش نشانی تهران در بخش مصوبات اسپرینکلرها اینگونه میگوید: «شیرها، مانومترها، فشارشکن و متعلقات اول خط سیستم اسپرینکلر بهمنظور آزمون عملکرد، بازرسی و آزمایشها و نگهداری سیستم باید همواره در دسترس باشند.»
تمام بازرسیها و اقدامات انجام شده را ثبت کنید. این اطلاعات برای نگهداری سیستم اعلام حریق و مستندات ایمنی لازم است. استفاده از چکلیست استاندارد زیر کار را ساده میکند:
- تست عملکرد سیستم Heat Tracing و کابلهای گرمکن
- کنترل دمای مخازن و اتاق پمپها
- بازرسی شیرهای کنترل و تخلیه
- تست غلظت ضدیخ با رفرکتومتر
- بررسی سنسورها و سیستم هشدار
- ثبت دماهای ثبت شده در گزارش نگهداری
کلام آخر
جلوگیری از یخ زدگی اسپرینکلر نیازمند برنامهریزی دقیق و اجرای صحیح است. انتخاب سیستم مناسب، استفاده از ضدیخ مجاز و عایقکاری اصولی سه رکن اصلی هستند. به یاد داشته باشید که پیشگیری هزاران برابر ارزانتر از تعمیر است. ساتل صنعت با تیمی مجرب، در تمام مراحل از مشاوره تا اجرای سیستم اطفا حریق و اخذ تاییدیه آتش نشانی در کنار شماست. با ما تماس بگیرید تا سیستم شما در امان بماند.
سوالات متداول
۱- چند وقت یکبار باید عایق لولهها را بررسی کنیم؟
قبل از فصل سرما و سپس ماهانه در طول زمستان بازرسی کنید.
۲- آیا میتوان تمام آب سیستم را برای زمستان تخلیه کرد؟
تخلیه کامل سیستم اصلی ممنوع است؛ ساختمان بدون حفاظت میماند.
۳- هزینه نصب سیستم Heat Tracing چقدر است؟
هزینه بستگی به طول لوله و نوع کابل دارد.